پزشکی بالینی

عفونت مجاري تنفسي فوقاني شامل التهاب مخاط مجاري تنفسي به استثناي ناحيه آلوئول‌هاي ريوي است. اين عفونت علاوه بر بي‌حالي و کوفتگي بدن، علايم موضعي متعددي در مبتلايان ايجاد مي‌کند. درد و گرفتگي گلو، آبريزش از بيني، احساس پري و درد در ناحيه صورت و پيشاني و سرفه از جمله اين علايم موضعي هستند. براساس آمارهاي سازمان بهداشت جهاني، به‌طور متوسط هر کودک سالانه 5 مورد عفونت مجاري تنفسي فوقاني و هر بزرگسال 2 تا 3 مورد عفونت را تجربه مي‌کند. پاتوژن‌هاي مسبب عفونت مجاري تنفسي فوقاني شامل بيش از 200 نوع ويروس (100 نوع رينوويروس) و انواع مختلف باکتري‌هاست.

ويروس‌هاي مسبب سرماخوردگي تقريبا هميشه در محيط اطراف شما هستند اما عوامل متعددي خطر ابتلا به بيماري سرماخوردگي را افزايش مي‌دهند. نوزادان و کودکان در سنين پيش از مدرسه بيش از ساير گروه‌ها در معرض خطر ابتلا به سرماخوردگي هستند زيرا هنوز به اغلب ويروس‌هاي مسبب سرماخوردگي مقاوم نشده‌اند. از سوي ديگر، در چنين کودکاني آموزش در زمينه شستشوي مرتب دست‌ها و پوشاندن بيني و دهان هنگام عطسه و سرفه ممکن نيست. سرماخوردگي در نوزاد تازه متولد شده در اغلب موارد مشکل‌ساز است. با افزايش سن سيستم ايمني افراد نسبت به انواع مختلف ويروس‌هاي مسبب سرماخوردگي مقاوم مي‌شود. در نتيجه، تعداد دفعات ابتلا به سرماخوردگي در بزرگسالان به مراتب کمتر از کودکان است. شيوع سرماخوردگي هم ميان کودکان و هم بزرگسالان در فصول سرد سال به مراتب بيشتر است زيرا افراد در اين زمان ساعات طولاني‌تري را در فضاهاي بسته سپري مي‌کنند.

عفونت‌هاي مجاري تنفسي فوقاني اغلب خود محدودشونده‌اند. توجه داشته باشيد هرچند اين عفونت‌ها به‌ندرت باعث مرگ‌و‌مير مي‌شوند و عوارض کشنده‌اي بر جاي مي‌گذارند، سالانه ساعات کاري و هزينه قابل‌توجهي را به خود اختصاص مي‌دهند. تظاهرات باليني اين عفونت‌ها با توجه به نوع پاتوژن‌ها بسيار متنوع است. علاوه بر گرفتگي و آبريزش از بيني، نيمي از بيماران گرفتگي گلو و 40 درصد سرفه را تجربه مي‌کنند. شدت علايم طي 1 تا 3 روز به حداکثر خود مي‌رسد و معمولا پس از يک هفته تا 10 روز ناپديد مي‌شود. البته سرفه معمولا مدت طولاني‌تري باقي مي‌ماند.

هنوز درمان اختصاصي براي سرماخوردگي وجود ندارد.

آنتي‌بيوتيک‌ها: مطالعات نشان داده‌اند تجويز آنتي‌بيوتيک‌ها هيچ جايگاهي در درمان سرماخوردگي ندارد. درواقع برخلاف تصور عموم آنتي‌بيوتيک‌ها بر سرماخوردگي ويروسي کاملا بي‌اثر هستند. بررسي‌هاي سيستماتيک نشان داده‌اند آنتي‌بيوتيک‌ها فوايد اندکي در مبتلايان به برونشيت حاد، گرفتگي گلو و سينوزيت دارند. آنتي‌بيوتيک‌ها مي‌توانند از عوارض فارنژيت استروپتوکوکي بتاهموليتيک بکاهند. امروزه بروز اين عوارض در کشورهاي صنعتي، بسيار نادر است.

داروهاي ضددرد و ضدالتهاب: مطالعات باليني نشان داده‌اند ضددردها و ضدالتهاب‌ها به ميزان قابل‌توجهي گرفتگي گلو را بهبود مي‌بخشند. يک مطالعه نيز نشان داده تجويز اسپري استروييد در مقايسه با آنتي‌بيوتيک‌ها در درمان سينوزيت حاد سودمندتر است.

بسياري از بيماران براي غلبه بر تب، گرفتگي گلو و سردرد، استامينوفن يا ضددردهاي خفيف ديگر را مصرف مي‌کنند. تجويز استامينوفن براي کودکان کمتر از 3ماه توصيه نمي‌شود. تجويز آسپيرين در کودکان نيز به دليل احتمال بروز نشانگان ري بايد با احتياط انجام شود.

ضداحتقان‌ها: يک مطالعه سيستماتيک فوايد کوتاه‌مدت و محدود مصرف تک‌دوز ضداحتقان‌ها را نشان داده است اما مصرف درازمدت ضداحتقان‌ها نقشي در بهبود کلي علايم بيماري ندارد.

اسپري نازال ضداحتقان: تجويز قطره‌ها يا اسپري نازال ضداحتقان در بزرگسالان براي مدت بيش از چند روز توصيه نمي‌شود زيرا باعث التهاب مزمن راجعه مخاط خواهد شد. تجويز قطره‌ها و اسپري‌هاي ضداحتقان در کودکان در کل توصيه نمي‌شود زيرا اطلاعات موجود در مورد عوارض احتمالي تجويز آنها در کودکان اندک است.

آنتي‌هيستامين‌ها: آنتي‌هيستامين‌ها در بهبود علايم آبريزش از بيني و عطسه موثرند. مونوتراپي آنتي‌هيستامين‌هاي نسل اول ممکن است فقط بيمار مبتلا به سرماخوردگي را خواب‌آلوده کند و فايده‌اي در بهبود بيماري نداشته باشد. ترکيب آنتي‌هيستامين-ضداحتقان، علايم نازال بيماري را کاهش مي‌دهد و روند بهبود را هم در بزرگسالان و هم در کودکان تسريع مي‌کند. البته تجويز چنين ترکيباتي در کودکان خردسال چندان توصيه نمي‌شود.

شربت‌هاي ضدسرفه: سازمان غذا و داروي آمريکا (FDA) و انجمن متخصصان بيماري‌هاي کودکان آمريکا تجويز ترکيبات ضدسرفه را در کودکان زير 2 سال مجاز نمي‌دانند. داروهاي ضدسرفه علت ايجادکننده بيماري را از بين نمي‌برند و طول مدت آن را کاهش نمي‌دهند. مصرف اين ترکيبات در کودکان عوارضي نظير افزايش تعداد ضربان قلب و تشنج را به دنبال دارد. مطالعات روي ايمني مصرف داروهاي ضدسرفه در کودکان زير 2 سال از سوي سازمان غذا و داروي آمريکا همچنان ادامه دارد. تجويز 2 داروي ترکيبي با مواد موثره يکسان نيز در کودکان به دليل احتمال بروز مسموميت دارويي توصيه نمي‌شود.

بتاآگونيست‌ها: 2 مطالعه تصادفي نشان داده‌اند بتاآگونيست‌ها در مقايسه با دارونما يا اريترومايسين طول مدت سرفه را در مبتلايان به برونشيت حاد کاهش مي‌دهند. يافته‌هاي مطالعه تصادفي ديگري نشان داده‌اند اين فوايد ممکن است فقط در افراد با برونش‌هاي بسيار حساس يا بيماراني با حجم هواي تنفسي محدود سودمند باشد.

ويتامين C: يک مطالعه سيستماتيک نشان داده است ويتامين C باعث کاهش طول دوره علامت‌دار بيماري در افراد با عفونت‌هاي مجاري تنفسي فوقاني مي‌شود؛ هر چند اين فوايد اندک‌اند و چندان ارزشمند نيستند.

زينک: 2 مطالعه سيستماتيک نشان داده‌اند دريافت مکمل‌هاي حاوي زينک گلوکونات يا زينک استات تاثيري در وضعيت مبتلايان به عفونت‌هاي مجاري تنفسي فوقاني ندارد. 2 مطالعه ديگر ارتباطي ميان مصرف ژل نازال زينک و کاهش دوره علامت‌دار بيماري مطرح کرده‌اند. آبنبات‌هاي حاوي زينک اغلب مزه چندان مناسبي ندارند و حتي ممکن است باعث تهوع شوند.

اکيناسه: شواهد اندکي به نفع اثربخشي مکمل‌هاي حاوي اکيناسه در مقايسه با دارونما در درمان يا پيشگيري از ابتلا به سرماخوردگي وجود دارد اما همچنان مصرف آنها در پيشگيري از سرماخوردگي توصيه مي‌شود.

قرص هاي روز و شب: آنچه همواره موجب نارضايتي مصرف کنندگان ترکيبات موجود در بازار براي درمان سرماخوردگي و آنفلوانزا مي شود، کاهش هوشياري و ايجاد رخوت وخواب آلودگي در ساعات فعاليت روزانه متعاقب مصرف آنهاست.

براي رفع اين معضل و کنترل کامل علائم ناشي از ابتلا به سرماخوردگي در تمام ساعات شبانه روز و در عين حال حفظ تمرکز و هشياري و عدم بروز رخوت وخواب آلودگي در ساعات بيداري، توليدکنندگان در صدد توليد فرآورده هاي دارويي مناسب برآمدند.

همانطور که مي دانيم،ايجاد خواب آلودگي از خصايص بارز آنتي هيستامين هاي مورد مصرف در ترکيبات موجود در بازار براي درمان سرماخوردگي است، در فرمولاسيون قرص هاي سرماخوردگي ويژه روز و شب، با اختصاص اجزاي آنتي هيستامينيک به فرآورده هاي مختص مصرف شبانه و حذف آنها از فرآورده هاي توصيه شده براي مصرف در طي روز، از بروز خواب آلودگي و ايجاد اختلال طي فعاليت هاي روزانه جلوگيري خواهد شد.لازم به ذکر است که حضور آنتي هيستامين ها در فرآورده هاي توصيه شده براي مصرف شبانه، علاوه بر ايجاد خوابي مطلوب در طي شب و تامين آرامش بيمار، با تسکين سرفه و کاهش ترشحات بيني و بخش خلفي حلق، موجب بهبود وضعيت تنفسي مي شود.حاصل تفکيک فرآورده هاي روز و شب مورد استفاده در درمان سرماخوردگي، جلب رضايت مصرف کنندگان از طريق حفظ اثربخشي دارو در کنار کاهش عوارض ناخواسته و در نهايت بهبود کيفيت زندگي آنان است.