پزشکی بالینی

بيش از 80 درصد از زنان طي بارداري از داروهاي غيرنسخه‌اي استفاده مي‌کنند. اين در حالي است که فقط 60 درصد از اين بيماران براي انتخاب داروي خود با پزشک مشورت مي‌کنند. شايع‌ترين بيماري‌هاي دوران بارداري عبارتند از سرفه، سرماخوردگي، آلرژي‌ها، اختلالات گوارشي و درد. تصميم‌گيري در مورد دارودرماني بيماري‌هاي دوران بارداري بايد براساس چند عامل انجام شود؛ ايمني دارو، شدت علايم و قابليت آن در بهبود کيفيت زندگي فرد. تجويز دارو طي بارداري ممکن است به دليل بيماري‌هايي باشد که از قبل وجود داشته‌اند مانند فشارخون بالا و مشکلات قلبي. بيماري‌هاي مرتبط با بارداري مانند تهوع و استفراغ يا بيماري‌هاي حادي مانند آلرژي‌هاي فصلي يا عفونت‌هاي باکتريال نيز مطرح‌اند. بين داروهاي مورد مصرف زنان باردار، ضداستفراغ‌ها، آنتي‌اسيدها، آنتي‌هيستامين‌ها، ضددردها، آنتي‌بيوتيک‌ها، ديورتيک‌ها، خواب‌آورها و مسکن‌ها پرمصرف‌ترين هستند.

تجويز داروها طي بارداري، به دليل نامشخص بودن عوارض آنها روي مادر و جنين، همچنان يکي از نگراني‌هاي پزشکان است. پزشکان با شرايط دشواري روبرو هستند زيرا اطلاعات اندکي براي تصميم‌گيري در مورد فوايد دارو براي مادر در مقايسه با مضرات آن براي جنين دارند. براي کمک به پزشکان در اين تصميم‌گيري، FDA در سال 1979 ميلادي سيستم طبقه‌بندي داروها در دوران بارداري را ابداع کرد. در بيشتر موارد طبقه‌بندي داروها در اين جدول براساس مطالعه روي حيوانات به دست آمده است. يکي از ايرادهاي طبقه‌بندي مذکور اين است که تمام داروهاي جديد مورد تاييد FDA در گروه C طبقه‌بندي قرار مي‌گيرند. معمولا از سوي FDA مطالعات بيشتري روي داروهايي که تکليفشان در جدول مشخص شده است درخواست نمي‌شود بنابراين تغيير در طبقه‌بندي داروها در اين جدول به‌ندرت انجام مي‌شود. به علاوه، در بيشتر موارد حتي پس از انتشار يافته‌هاي جديد، تغييري در طبقه‌بندي دارو صورت نمي‌گيرد. برخي از داروهايي که تراتوژن بودن آنها در انسان‌ها به اثبات رسيده است عبارتند از وارفارين، ايزوترتينويين، والپروييک اسيد و آنتي‌بيوتيک‌هاي گروه تتراسايکلين. زمان مواجهه جنين با دارو در بروز عارضه ناخواسته موثر است زيرا بيشتر ساختارهاي بدن طي 3 ماهه اول بارداري تشکيل مي‌شوند و مواجهه طي اين مدت ممکن است به نقايص ساختاري منتهي شود.

از جمله شايع‌ترين بيماري‌هاي دوران بارداري، سرماخوردگي، سرفه و آلرژي است. استفاده از داروهاي غيرنسخه‌اي چندگانه براي درمان اين علايم از 3 ماهه اول تا 3 ماهه سوم افزايش مي‌يابد. طبق يک مطالعه، 92 درصد از زنان باردار از داروهاي غيرنسخه‌اي استفاده مي‌کنند. سرماخوردگي به‌طور معمول توسط ويروس‌ها ايجاد مي‌شود بنابراين خودمحدود شونده است. به زنان باردار توصيه کنيد ابتدا از درمان‌هاي غيردارويي مانند بخور و مايعات فراوان استفاده کنند. چنين به نظر مي‌رسد آنتي‌هيستامين‌هاي خواب‌آور قديمي‌ که به عنوان نسل اول‌ها تلقي مي‌شوند، طي بارداري بي‌خطرند. داروي نسل اول توصيه‌شده، کلرفنيرامين است که در گروه B قرار دارد. بر اين اساس، مصرف کلرفنيرامين طي بارداري با افزايش خطر مالفورماسيون جنيني همراه نيست. ديفن‌هيدرامين نيز گزينه انتخابي براي بيماراني است که به درمان علايم آلرژيک و سرماخوردگي نياز دارند. اين دارو نيز در گروه B قرار دارد. روي آنتي‌هيستامين‌هاي جديد نسل دوم که خواب‌آور نيستند (مانند لوراتادين، فکسوفنادين و ستريزين) هنوز مطالعات زيادي انجام نشده است. از ستريزين مي‌توان به جاي کلرفنيرامين در 3 ماهه دوم و سوم استفاده کرد. سودوافدرين و فنيل‌افرين پرمصرف‌ترين ضداحتقان‌هاي خوراکي هستند. 25 درصد از زنان باردار به عنوان درمان ضداحتقان خوراکي، سودوافدرين را انتخاب مي‌کنند. ضداحتقان‌هاي استنشاقي مانند اکسي‌متازولين و فنيل‌افدرين هر 2 در گروه C قرار دارند. درمان ضدسرفه مناسب براي دوران بارداري، دکسترومتورفان است.

استامينوفن پرمصرف‌ترين داروي ضددرد در دوران بارداري است. حدود 65 درصد از زنان طي بارداري حداقل يک بار از آن استفاده مي‌کنند و 54 درصد از موارد مصرف آن طي 3 ماهه اول بوده است. به دليل اثر تب‌بري استامينوفن، مصرف ترکيبات حاوي اين دارو با کاهش نقايص مادرزادي ناشي از تب متعاقب عفونت در دوران بارداري همراه است. تا حد امکان از تجويز آسپيرين و ساير ضدالتهاب‌هاي غيرنسخه‌اي در دوران بارداري پرهيز کنيد. اخيرا مطالعه‌اي نشان داده هر چند تجويز ضدالتهاب‌هاي غيراستروييدي اوايل بارداري با افزايش خطر نقايص مادرزادي همراه نيست، اما اين گروه دارويي با برخي از نقايص مرتبط‌اند. مورد ديگر، افزايش خطر سقط مرتبط با ضدالتهاب‌هاي غيراستروييدي غيرآسپيريني است. مصرف ضدالتهاب‌هاي غيراستروييدي با افزايش خطر بسته شدن ناکامل داکتوس آرتريوس، مسموميت کليوي جنين و مهار زايمان همراه است.

شايع‌ترين مشکلات گوارشي که طي بارداري تجربه مي‌شوند عبارتند از تهوع، استفراغ، ريفلاکس اسيد معده، اسهال و يبوست. هر چند تهوع و استفراغ ابتداي دوران بارداري شايع است، در صورت شديد شدن به عارضه‌اي با نام «هايپرامزيس گراويداروم» منتهي مي‌شود که دومين علت بستري بيمارستاني مربوط به بارداري است. ريفلاکس اسيد، در 30 تا 50 درصد از بارداري‌ها گزارش مي‌شود و به‌ندرت به درمان‌هاي غيردارويي مانند بالا بردن ارتفاع سر در زمان خواب و خوردن حجم کمتر غذا در وعده‌هاي متعدد يا فاصله انداختن ميان صرف غذا و خواب حداقل براي 3 ساعت جواب مي‌دهد. آنتي‌اسيدهاي غيرنسخه‌اي، به جز منيزيم تري‌سيليکات و بي‌کربنات سديم، انتخاب اول هستند. مصرف طولاني‌مدت دوز بالاي منيزيم تري‌سيليکات با افزايش خطر نفروليتيازيس جنين، هايپوتوني و ديسترس تنفسي همراه است. بي‌کربنات سديم با اسيدوز‌متابوليک و احتباس مايعات مرتبط دانسته شده است. يبوست و اسهال نيز در دوران بارداري شايع هستند. از مصرف روغن کرچک براي درمان يبوست در بارداري بايد پرهيز شود. آلوسترون فقط براي درمان اسهال ناشي از نشانگان روده تحريک‌پذير مجاز است. همچنين، بيسموت ساب‌ساليسيلات در بارداري ممنوع است.

منبع: سپید ۳۷۰، دکتر شیرین میرزازاده