دارو99- پيشگيري و درمان دارويي اسهال مسافرتي
اسهال مسافرتي، شايع‌ترين بيماري است که ساکنان کشورهاي توسعه‌يافته را که از مناطق در حال‌توسعه بازديد مي‌کنند، گرفتار مي‌کند. براساس منطقه مورد بازديد، 70-30 درصد از مسافران به اسهال مسافرتي دچار مي‌شوند. بيشترين ميزان اسهال مسافرتي به دنبال سفر به آمريکاي لاتين، آسياي جنوبي و آفريقا رخ مي‌دهد. اسهال مسافرتي به ندرت تهديد‌کننده حيات است اما در کودکان و سالمندان به دليل احتمال وقوع دهيدراتاسيون شديد خطرناک است. سالانه ميليون‌ها نفر از مسافران به اسهال مسافرتي مبتلا مي‌شوند، بنابراين اطلاع از راه‌هاي پيشگيري از اين بيماري و درمان آن ضروري است.
باکتري‌هاي پاتوژن در 90-80 درصد از موارد اسهال مسافرتي مقصر هستند. شايع‌ترين ارگانيسم بيماري‌زا در اين ميان، اشريشياکولي‌انتروتوکسيژنيک است. در جايگاه بعدي به ترتيب کمپيلوباکتر ژژوني، گونه‌هاي مختلف شيگلا و گونه‌هاي سالمونلا هستند. برخي از باکتري‌ها سمومي را آزاد مي‌کنند که به ديواره روده متصل مي‌شوند و مسبب اسهال هستند. در حالي که ساير باکتري‌ها تنها با حضور خود روده را تخريب مي‌کنند. ويروس‌هاي اينتريک (روتاويروس و نوروويروس) و پارازيت‌هاي پاتوژن نظير ژيارديا و کريپتوسپوريديم مي‌توانند به‌طور اوليه در کودکان و نوزادان اسهال مسافرتي ايجاد کنند.
براساس اعلام اداره کنترل و پيشگيري از بيماري‌ها، مقصد نهايي مسافر مهم‌ترين عامل تعيين‌کننده ميزان خطر است. بر اين اساس جهان به 3 بخش با خطر زياد، متوسط و اندک تقسيم‌بندي مي‌شود. پرخطرترين مناطق براي ابتلا به اسهال عفوني عبارتند از خاورميانه، آمريکاي لاتين، آسياي جنوبي، مکزيک و آفريقا. ميزان شيوع اسهال مسافرتي در اين مناطق از 90-20درصد به ازاي هر 2 هفته اقامت متغير است. مناطق با ميزان خطر متوسط عبارتند از اروپاي شرقي، آفريقاي جنوبي و بخش‌هايي از جزاير کارائيب که در اين مناطق 20-8 درصد از مسافران به اسهال مسافرتي مبتلا مي‌شوند. کشورهايي نظير ايالات متحده، کانادا، استراليا، نيوزلند، ژاپن و اروپاي غربي در مناطق با خطر اندک طبقه‌بندي مي‌شوند و خطر وقوع اسهال مسافرتي براي هر بازديد‌کننده کمتر از 8 درصد است. اسهال مسافرتي ممکن است با طيف وسيعي از علايم روده‌اي از جمله کرامپ‌هاي شکمي، تهوع، استفراغ، تب خفيف، کاهش اشتها و مدفوع خوني بروز کند. يک اپيزود اسهال مسافرتي کلاسيک عبارت است از دفع سه يا تعداد بيشتر مدفوع شل در فاصله 24 ساعت به علاوه يک يا تعداد بيشتري از علايم روده‌اي. اگر تراکم زيادي از باکتري‌ها بلعيده شوند، شروع اسهال مسافرتي ممکن است به سرعت اتفاق بيفتد. بيشترين موارد اسهال مسافرتي 5-3 روز طول مي‌کشند. پاتوژن‌هاي ويروسي نظير نوروويروس با استفراغ و طول مدت بيماري مشابه بروز مي‌کنند. علايم اسهال مسافرتي اغلب خودمحدودشونده هستند و مدت بيماري کوتاه است. حدود 20 درصد از بيماران به 2-1 روز استراحت نياز دارند و تا 40 درصد از بيماران به ناچار فعاليت‌هاي از پيش برنامه‌ريزي شده خود را به تعويق مي‌اندازند. بيشتر موارد اسهال مسافرتي در طول هفته اول مسافرت اتفاق مي‌افتد و ممکن است طي چند روز بدون درمان برطرف شوند. اسهال مسافرتي مقاوم به درمان عبارت است از اسهالي که بيشتر از 14 روز طول بکشد.
راه‌هاي متعددي براي کاهش احتمال ابتلا به اسهال مسافرتي وجود دارند. آموزش در مورد اجتناب از مصرف موادغذايي و مايعات پرخطر، رعايت سطح بهداشت خوب و مصرف داروهاي پيشگيري‌کننده از آن جمله‌اند. بهترين راه پيشگيري از اسهال مسافرتي، افزايش اطلاع فرد در مورد مصرف غذا و مايعات سالم است.
بيسموت ساب ساليسيلات در پيشگيري از اسهال مسافرتي موثر شناخته شده است. هر چند مصرف پروفيلاکتيک آنتي‌بيوتيک‌ها در اسهال مسافرتي موثر است، در اغلب موارد مصرف آنها توصيه نمي‌شود زيرا خطر بروز عوارض ناخواسته بيماري و مقاومت آنتي‌بيوتيکي به بيمار تحميل مي‌شود، بنابراين پروفيلاکسي فقط بايد در بيماران مبتلا به نقص ايمني و مبتلايان به بيماري‌هاي مزمن روده‌اي يا با سابقه عوارض ناتوان‌کننده شروع شود. سيپروفلوکساسين و ريفاکسيمين مي‌توانند با ميزان اثربخشي 90-70 درصد از اسهال مسافرتي پيشگيري کنند. ريفاکسيمين هنوز از سوي سازمان غذا و داروي آمريکا براي پيشگيري از اسهال مسافرتي مورد تاييد قرار نگرفته است، اما مي‌توان از آن در مسافراني که در معرض خطر هستند، سود جست.
موارد حاد و شديد اسهال مسافرتي در صورتي که درمان نشده رها شوند مي‌توانند به از دست رفتن آب و الکتروليت‌ها و کاهش حجم منتهي شوند. تمام افرادي که قصد سفر به مناطق با خطر بالاي ابتلا به اسهال مسافرتي را دارند بايد در مورد اين بيماري و لزوم شروع زودهنگام درمان آن آموزش ببينند. اهداف درماني عبارتند از جلوگيري از دهيدراتاسيون، کاهش شدت و مدت علايم و پيشگيري از به هم خوردن فعاليت‌هاي از پيش تعيين شده مسافر. از آنجا که علل باکتريال اسهال مسافرتي شايع‌تر از ساير علل هستند، آنتي‌بيوتيک‌ها درمان اصلي اين بيماري محسوب مي‌شوند. آنتي‌بيوتيک‌ها را مي‌توان براي مسافران با علايم متوسط تا شديد که به درمان‌هاي علامتي پاسخ نداده‌اند، تجويز کرد. تک دوز خوراکي يک آنتي‌بيوتيک اغلب براي درمان اسهال مسافرتي کافي است. هر چند آنتي‌بيوتيک ممکن است در صورت بهبودنيافتن بيماري با دوز اول دارو تا 3 روز ادامه يابد. اثربخشي درمان آنتي‌بيوتيکي به ميزان حساسيت باکتري بستگي دارد. فلوئوروکوئينولون‌ها، موثرترين آنتي‌بيوتيک‌هاي مورد استفاده در درمان اسهال مسافرتي باکتريال هستند. هرچند تجويز آنها به دنبال افزايش ميزان مقاومت به فلوئوروکوئينولون‌ها کاهش يافته‌است. به‌خصوص افزايش مقاومت نسبت به گونه‌هاي مختلف کمپيلوباکتر. ماکروليدهايي نظير آزيترومايسين به سرعت فلوئوروکوئينولون اثربخش نيستند اما در برابر کامپيلوباکتر مقاوم به فلوئوروکوئينولون فعالند. ماکروليدها به‌عنوان يک آلترناتيو فلوئوروکوئينولون‌ها و درمان خط اول آنتي‌بيوتيکي در کودکان درنظر گرفته مي‌شوند. ريفاکسيمين، که به همان اندازه سيپروفلوکساسين براي درمان اسهال مسافرتي موثر است، در درمان اسهال مسافرتي غيرمهاجم ناشي از گونه‌هاي مختلف اشريشياکولي تاييديه دارد.
ترکيب يک داروي ضدتحرک روده مانند لوپرامايد به علاوه يک آنتي‌بيوتيک، سريع‌ترين ميزان پاسخ‌دهي درماني را دارد. داروهاي ضدتحرک روده براي کاهش حرکات روده و بهبود علايم باليني تجويز مي‌شوند.
منبع: نشریه سپید شماره ۲۸۷، دکتر شیرین میرزازاده