دارو101- استروييدهاي آنابوليک
استروييدهاي آنابوليک يا استروييدهاي آنابوليک-آندروژن که به اختصار استروييدها ناميده مي‌شوند، داروهايي هستند که آثار تستوسترون و دي‌هيدروتستوسترون را در بدن تقليد مي‌کنند. اين داروها، ساخت پروتئين را در سلول‌ها افزايش مي‌دهند در نتيجه باعث توليد بافت سلولي (آنابوليسم) به‌خصوص در عضلات مي‌شوند. همچنين، استروييدهاي آنابوليک خواص آندروژنيک دارند بنابراين باعث بروز و تثبيت خصوصيات مردانه نظير کلفت شدن تارهاي صوتي، رشد بيضه و موهاي بدن (بروز خصوصيات ثانويه جنسي) مي‌شوند.
مصرف ارگوژنيک استروييدهاي آنابوليک در ورزش، مسابقات و بدنسازي به‌دليل عوارض ناخواسته دارويي ممنوع است و دوپينگ محسوب مي‌شود. براي سال‌هاي متمادي استروييدهاي آنابوليک متداول‌ترين ماده مورد‌استفاده در دوپينگ‌ها محسوب مي‌شدند. در کشورهايي که استروييدهاي آنابوليک در زمره داروهاي ممنوعه و تحت‌کنترل قرار دارند، معمولا بازار سياهي براي اين گروه دارويي وجود دارد که قاچاق و توليد زيرزميني و حتي فروش انواع تقلبي آن به مصرف‌کنندگان را به‌دنبال خواهد داشت.
تاريخچه استروييدهاي آنابوليک
سابقه مصرف استروييدهاي گونادال به پيش از استخراج و شناخت آنها برمي‌گردد، اما مصرف پزشکي عصاره بيضه به اواخر قرن 19 ميلادي مربوط است. استخراج استروييدهاي گونادال در سال 1931 اتفاق افتاد که يک شيميدان به نام آدولف بوتنانت Adolf Butenandt، 15 ميلي‌گرم هورمون تستوسترون مردانه را از ده‌ها هزار ليتر ادرار تلخيص کرد. بعدها اين استروييد در سال 1934 توسط يک شيميدان به نام لئوپولد روزيکا Leopold Ruzicka ساخته شد. در دهه 1930 ميلادي به اين نتيجه رسيدند که بيضه حاوي يک آندروژن قوي‌تر از آندروسترون است. سه گروه از دانشمندان در سه کشور جهان شروع به استخراج اين هورمون کردند. اين هورمون اولين‌بار در سال 1935 ميلادي شناخته شد. نام اين هورمون را از ريشه تستيکل و استرول گرفته و با پسوند کتون ترکيب کردند و آن را تستوسترون ناميدند. ساخت شيميايي تستوسترون در آگوست همان سال اتفاق افتاد و خبر آن در مقاله‌اي با عنوان «روشي براي توليد تستوسترون از کلسترول» منتشر شد. تنها يک هفته بعد، دريافت امتياز انحصاري اين دارو به‌دنبال انتشار مقاله‌اي با عنوان «پيرامون ساخت مصنوعي هورمون تستوسترون تستيکولار» اعلام شد. روزيکا و بوتنانت به‌دنبال انتشار اين مقاله نامزد دريافت جايزه نوبل شيمي در سال 1939 ميلادي شدند، اما حکومت نازي بوتنانت را تحت‌فشار قرار داد تا از دريافت آن سرباز زند. البته وي سرانجام اين جايزه را پس از پايان جنگ جهاني دوم پذيرفت.
مطالعات باليني روي اشکال خوراکي متيل تستوسترون يا تزريقي تستوسترون در اوايل سال‌هاي 1937 ميلادي آغاز شد. اين شايعه وجود دارد که طي جنگ جهاني دوم سربازان آلماني استروييدهاي آنابوليک مصرف مي‌کردند تا خشونت و قدرت خود را افزايش دهند اما اين ادعا هنوز به درستي به اثبات نرسيده است.
توليد استروييدهاي آنابوليک صناعي
توليد اشکال عضله‌ساز تستوسترون در دهه 1940 ميلادي در کشورهاي بلوک شرق نظير آلمان شرقي با هدف ارتقاي نتايج المپيک آغاز شد. دکتر زيگلر (Ziegler) شروع به ساخت استروييد آنابوليک با آثار آندروژنيک کاهش‌يافته کرد. تلاش‌هاي زيگلر به ساخت مت‌آندروستنولون انجاميد که شرکت داروسازي سيبا آن را با نام تجاري ديانابول (Dianabol) به بازار عرضه کرد. استروييد جديد در سال 1958 ميلادي توسط سازمان غذا و داروي آمريکا مورد‌تاييد قرار گرفت. داروي جديد بيشتر براي قربانيان سوختگي و سالمندان تجويز مي‌شد. ديگر مصرف‌کنندگان اين دارو بدنسازها و وزنه‌برداران بودند. هرچند زيگلر تنها مصرف دوزهاي اندک ديانابول را در ورزشکاران توصيه کرده بود، خيلي زود مشاهده کرد که سوء‌استفاده‌کنندگان از ديانابول از بزرگي پروستات و آتروفي بيضه رنج مي‌برند. در سال 1976 ميلادي استروييدهاي آنابوليک در فهرست داروهاي ممنوعه و نيازمند کنترل دولت قرار گرفت و يک دهه بعد، انجام آزمون‌هاي تشخيص استروييدهاي آنابوليک براي ورزشکاران شروع شد.
روش‌هاي تجويز استروييدهاي آنابوليک
چهار شکل اصلي براي تجويز استروييدهاي آنابوليک وجود دارد: قرص‌هاي خوراکي، استروييدهاي تزريقي، ژل براي مصارف موضعي و برچسب‌هاي پوستي. تجويز تستوسترون خوراکي باعث تسريع جذب اين هورمون مي‌شود اما بيشتر آن به متابوليت‌هاي غيرفعال تبديل مي‌شود و فقط حدود يک ششم به شکل فعال وجود دارد. براي آنکه تستوسترون خوراکي فعال به ميزان کافي موجود باشد، مشتقات تستوسترون را در جايگاه 17 الکيله مي‌کنند. (متيل تستوسترون و فلو اوکسيمسترون). اين تغيير باعث کاهش توانايي کبد در شکست ترکيبات مذکور قبل از رسيدن آنها به چرخه سيستميک مي‌شود.
تستوسترون را مي‌توان به شکل داخل وريدي نيز تجويز کرد. برچسب‌هاي پوستي تستوسترون براي انتقال دوز ثابت دارو از خلال پوست به درون گردش خون انتخاب مي‌شوند. کرم‌ها و ژل‌هاي حاوي تستوسترون که روزانه مصرف مي‌شوند نيز وجود دارند اما ميزان جذب دارو ناکافي است. (حدود 10 درصد). به علاوه از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نيست. تزريق شايع‌ترين روش استفاده از استروييدهاي آنابوليک براي مقاصد غير‌درماني است.
فارماکوديناميک استروييدهاي آنابوليک شبيه بقيه هورمون‌هاي پپتيدي نيست. هورمون‌هاي پپتيدي قابل‌حل در آب نمي‌توانند از غشاي چرب سلول‌ها عبور کنند و فقط غيرمستقيم بر هسته سلول‌هاي هدف (از طريق گيرنده‌هاي سطح سلول) اثر مي‌کنند. استروييدهاي آنابوليک مشابه هورمون‌هاي قابل‌حل در چربي، قابل‌نفوذ در غشاء هستند و هسته سلول‌ها را به‌طور مستقيم تحت‌تاثير قرار مي‌دهند. فعاليت فارماکوديناميک استروييدهاي آنابوليک هنگامي شروع مي‌شود که هورمون اگزوژن از غشاي سلول‌هاي هدف عبور مي‌کند و به گيرنده آندروژن واقع در سيتوپلاسم آن سلول متصل مي‌شود. مجموعه هورمون-گيرنده به درون هسته سلول منتشر مي‌شود و بروز ژن‌ها يا روندهاي ديگري را براي ارسال پيام به بخش‌هاي مختلف سلول فعال مي‌کند. انواع مختلف استروييدهاي آنابوليک با قدرت‌هاي متفاوت به گيرنده آندروژن متصل مي‌شوند. (وابسته به ساختار شيميايي). برخي از استروييدهاي آنابوليک نظير مت‌آندروستنولون اتصال ضعيفي به اين گيرنده دارند.
همان‌طور که از اسم اين گروه داروها پيداست، استروييدهاي آندروژنيک-آنابوليک دو گروه متفاوت آثار دارند؛ آثار آنابوليک، يعني القاي آنابوليسم (رشد سلولي) و آثار آندروژنيک (مردانه)يعني باعث بروز و بقاي ويژگي‌هاي مردانه مي‌شوند. استروييدهاي آنابوليک باعث برگشت فرآيندهاي کاتابوليک و در نتيجه ايجاد تعادل منفي نيتروژن مي‌شوند. اين آثار از طريق تحريک آنابوليسم پروتئين‌ها و همچنين تحريک اشتها اعمال مي‌شوند. در عين حال بيمار بايد در حد کافي پروتئين و کالري دريافت کند. استروييدهاي آنابوليک همچنين مي‌توانند با افزايش ميزان متابوليسم پايه باعث کاهش چربي شوند. در عين حال، توده عضلاني افزايش مي‌يابد.
منبع: نشریه سپید شماره ۲۸۸، دکتر شیرین میرزازاده