پزشکی بالینی

علل ايجاد آفت‌دهاني
علت اصلي ايجاد آفت‌دهاني هنوز مشخص نيست. سابقه خانوادگي ابتلا به آفت‌هاي مکرر در يک سوم بيماران ديده مي‌‌شود؛ در عين حال، حدود 10 تا 20 درصد از مبتلايان به آفت از اختلالاهايي مانند نظير کمبود آهن، اسيدفوليک يا ويتامين B12 رنج مي‌برند. نقش عوامل محيطي مانند استرس رواني‌ يا فيزيکي‌، اضطراب‌ و عصبي‌ بودن‌ پيش‌ از عادت‌ ماهانه‌ در ايجاد اين زخم‌هاي دهاني به اثبات رسيده است. حساسيت‌هاي غذايي نيز در ايجاد اين بيماري موثرند.

اين ضايعات همچنين همراه بيماري‌هايي نظير ايدز ديده مي‌‌شود. هرچند با بالارفتن سن، شدت بيماري کاهش مي‌يابد يا به‌طور کلي برطرف مي‌شود، آسيب‌ به‌ مخاط‌ دهان‌ در اثر خشن‌ بودن دندان‌هاي مصنوعي در سالمندان شايع است. تاکنون عامل عفوني‌اي براي اين بيماري کشف نشده است، اما دخيل بودن عفونت‌هاي ويروسي در ايجاد زخم‌هاي آفتي به طور کامل قابل‌انکار نيست. مصرف موادغذايي‌ داغ، مسواک‌زدن يا اعمال دندان‌پزشکي‌ و هر نوع آزردگي‌ و تحريک‌ ناشي‌ از خوردن غذا به عنوان متهمان ايجاد آفت‌هاي دهاني مطرح هستند.

• آفت‌هاي مينور يا کوچک: شايع‌ترين نوع آفت هستند و 80 درصد کل موارد ابتلا به آفت را شامل مي‌شوند. اين فرم آفت معمولا در گروه سني 10 تا 40 سال ديده مي‌شود و تنها ناراحتي مختصري ايجاد مي‌کند. زخم‌هايي بين 2 تا 4 ميلي‌متر در لب‌ها، گونه‌ها، کف دهان و زير زبان ايجاد مي‌‌شود. مشاهده اين زخم‌ها در لثه‌ها، کام و روي زبان شايع نيست. تعداد زخم‌ها معمولا کم و بين 1 تا 6 عدد متغير است. ضايعات طي 1 تا 2 هفته بهبود مي‌يابند، ولي ممکن است با فواصل نامنظمي عود کنند. زخم‌ها معمولا گرد يا بيضي هستند، گاهي ممکن است خطي نيز باشند.‌ رنگ زخم ابتدا زرد است، ولي به تدريج خاکستري مي‌‌شود. حاشيه زخم ملتهب و قرمز‌رنگ است، درد كم تا متوسطي دارد و در اغلب موارد جاي زخم برجاي نمي‌گذارد.

• آفت‌هاي ماژور يا بزرگ: حدود 10 درصد کل موارد ابتلا به آفت را شامل مي‌شوند. اين زخم‌ها بزرگ‌تر از آفت‌هاي مينور هستند و اندازه آنها به چند سانتي‌متر مي‌رسد. اغلب بهبودشان آهسته است و مدت طولاني‌تري باقي مي‌‌مانند. اگرچه تعدادشان كم است، اما بسيار دردناك‌‌تر از آفت‌هاي کوچک هستند. اغلب در انتهاي سقف دهان (كام نرم) و بخشي از حلق كه در مجاورت دهان است (حلق دهاني) به وجود مي‌آيند. بهبود بيمار مبتلا به اين نوع آفت، دو هفته تا يك ماه طول مي‌كشد و اغلب جوشگاه برجاي مي‌گذارند.

• آفت‌هاي تبخالي شكل: در 10 درصد موارد وجود دارند. اين فرم آفت در سنين کمي بالاتر از فرم‌هاي قبلي ديده مي‌شود و در خانم‌ها شايع‌تر است. به شدت دردناک هستند و فواصل عود به اندازه‌اي کم است که زخم تقريبا به طور مداوم وجود دارد. اين فرم با ايجاد تاول‌هاي ريز شروع مي‌‌شود که سريعا به زخم‌هاي کوچک (2 ميلي‌متري) تبديل خواهند شد. زخم‌ها بزرگ‌تر مي‌شوند و به يکديگر مي‌‌پيوندند تا يک زخم ‌بزرگ که طي 10 روز يا بيشتر بهبود مي‌يابد، تشکيل شود.

برفک، يک بيماري قارچي است که توسط نوعي قارچ به نام کانديدا ايجاد مي‌شود و بيشتر نوزادان و کودکان را گرفتار مي‌کند. در اين بيماري داخل دهان غشاي کاذب سفيد‌رنگي تشکيل مي‌شود که به بافت پوششي زيرين اتصال يافته است. در صورت جدا کردن برفک با کشيدن جسمي روي آن، ناحيه‌اي قرمز‌رنگ و همراه با خونريزي باقي مي‌ماند. برفک ممکن است در گونه، زبان و کام نيز ايجاد شود. به نظر مي‌رسد علت برفک، انتقال قارچ از مادر به جنين هنگام عبور از کانال زايمان است. چون نوزادان در چند ماه اول زايمان دستگاه ايمني تکامل نيافته‌اي دارند، مستعد ابتلا به اين عفونت قارچي‌اند. مشاهده اين نوع قارچ در دهان افراد بالغ نشان‌دهنده ضعف دستگاه ايمني است.

گاهي به اشتباه ويروس تبخال عامل ابتلا به آفت‌دهاني در نظر گرفته مي‌شود در حالي كه ويروس هرپس كه عامل تبخال است، هرگز از ضايعات آفتي به دست نيامده است. البته هر عاملي كه باعث ضعف دستگاه ايمني ‌شود- مانند بيماري‌هاي شديد يا طولاني‌مدت- ممكن است باعث بروز تبخال منتشر و نيز آفت شديد و منتشر شود.

هدف از درمان آفت‌دهاني كنترل درد،
كوتاه كردن مدت زمان لازم براي بهبود ضايعات قبلي و جلوگيري از ايجاد ضايعات جديد است. در واقع آفت درمان قطعي‌اي ندارد. درمان آفت راجعه (برگشت‌پذير)، برطرف‌کردن عواملي است که باعث صدمه و تحريک مخاط دهان مي‌‌شوند. در تمام موارد درماني ابتدا بايد عوامل شناخته شده تشديدكننده يا ايجاد‌كننده ضايعات را قطع و بهداشت دهاني را كاملا رعايت كرد.

خوشبختانه ضايعات در اغلب بيماران با گذشت زمان بهبود مي‌يابد يا دفعات عود آنها کمتر مي‌شود. اگر در يک فرد بالغ آفت شروع يا تشديد شود، بايد به وجود يک عامل زمينه‌اي شک کرد. اگر به ارتباطي ميان بروز آفت و مصرف يک ماده‌غذايي مشکوک هستيد، بايد آن ماده از رژيم‌غذايي بيمار حذف شود.

آنتي‌سپتيك‌ها: مواد آنتي‌سپتيك به صورت دهانشويه مايع يا ژل در كاهش موقت عفونت ثانويه مفيدند و گزارشات متعددي از اثرات مفيد دهانشويه در درمان آفت وجود دارند. كلرهگزيدين مي‌تواند دوره زخم‌ها را كوتاه و فواصل بين آفت‌هاي عود‌كننده را زياد کند اما نمي‌تواند مانع عود زخم‌ها شود.

داروهاي بي‌حس‌كننده: استفاده از شربت ديفن‌هيدرامين و شربت آنتي‌اسيد يا هيدروكسيدآلومينيوم به نسبت مساوي قبل از غذا درد بيماران را کاهش مي‌دهد. همچنين نگه داشتن يك قاشق چايخوري محلول زايلوكائين 2 درصد براي چند دقيقه در دهان از شدت درد مي‌کاهد.

استروييدهاي موضعي و سيستميك: اين گروه داروها با اعمال اثر ضدالتهابي و نيز بلوك لنفوسيت‌ها نقش خود را در درمان آفت‌هاي دهاني ايفا مي‌کنند. شايع‌ترين داروهاي استروييدي كه به صورت موضعي در دهان استفاده مي‌شوند، هيدروكورتيرون هموسوكسينات و تريامسينولون استونايد هستند.

استفاده از استروييدها به صورت سيستميك در درمان آفت‌هاي كوچك انديكاسيون ندارد و فقط در درمان آفت‌هاي ماژور و در موارد شديد و براي دوره محدود تجويز مي‌شوند.

آنتي‌بيوتيك‌ها: استفاده از آنتي‌بيوتيك‌ها روشي موثر در تسكين علايم ايجادشده توسط عفونت ثانوي است. دهانشويه‌هاي حاوي تتراسيكلين يا كلرتتراسيكلين اغلب درد را کاهش مي‌دهند و به دنبال كولونيزاسيون كمتر محيط، زخم‌ها سريع‌تر بهبود مي‌يابند، ولي اين درمان در عود زخم‌ها بي‌تاثير است.

- لواميزول: اين دارو مشتق ايميدازوتيازول صناعي و محرک دستگاه ايمني است. در ضايعات آفتي نيز اثرات مثبت به اثبات رسيده‌اند.

- سوكرالفيت (Sucralfate):مقايسه اثر سوسپانسيون دهاني سوكرالفيت و دارونما، دوره درد کوتاه‌تر و زمان لازم براي بهبود کمتري را در گروه استفاده‌كننده از سوكرالفيت نشان داده است.

- كولشي‌سين: اين دارو مي‌تواند از عود ضايعات جلوگيري‌کند يا از شدت آنها بکاهد.

- آزاتيوپرين

- گاماگلوبولين

- درمان‌هاي متفرقه: تجويز داروهايي نظير دي‌كروموگليكات، پنتوكسي‌فيلين، سولفات‌روي و تاكروليموس موضعي در درمان آفت‌هاي دهاني موثر گزارش شده‌اند. البته اثبات اثربخشي آنها هنوز به بررسي نياز دارد.

منبع: سپید۳۰۸