پزشکی بالینی

نشان داده شده كه پروبيوتيك‌ها و ريفاكسيمين (Xifaxan) در كاهش تعداد دوره‌هاي نفخ شكم و ناراحتي همراه با آن مؤثر هستند (درجه شواهد: B يعني بر اساس كارآزمايي كنترل‌شده تصادفي كوچك). آلفاگالاكتوزيد‌ازهاي خوراكي (Beano) در كاهش حجم گاز معده كه همراه با رژيم‌هاي غذايي پرفيبر و کربوهيدرات‌هاي قابل تخمير به وجود مي‌آيند، مؤثر است (B). همچنين مشخص شده كه بيسموت ساب‌ساليسيلات خوراكي (پپتوبيسمول) و عوامل خارجي كاهش‌دهنده بو كه حاوي زغال فعال شده هستند، در كاهش بوي همراه با گاز معده مؤثرند (C، بر اساس شواهد مبتني بر بيماري). شواهد استفاده از زغال فعال خوراكي و سايمتيكون متناقض هستند و كاربرد آنها توصيه نمي‌شود (B). براي مشاهده خلاصه‌اي از تأثير نسبي روش‌هاي مختلف براي نفخ شكم جدول 1 را ببينيد.

گاز معده باعث 2 مشكل مي‌شود: 1- حجم گاز منجر به نفخ و ناراحتي مي‌شود. 2- بوي ناشي از آن، اطرافيان را اذيت مي‌كند. حجم، نتيجه گازهاي نيتروژن، هيدروژن و متان است، در حاليكه بوي آن ناشي از گازهاي سولفور است. از آن جايي كه گاز معده دو مشكل متفاوت ايجاد مي‌كند، درمان‌هاي مجزا، هم براي حجم و هم براي بوي ناشي از آن لازم است.

در يك مطالعه دوسوكور، ريفاكسيمين که يك آنتي‌بيوتيک غيرقابل‌جذب است، با دستور مصرف دو بار در روز خوراكي با ميزان 400 ميلي‌گرم با دارونما مقايسه شد. در اين مطالعه نشان داده شد كه اكثر بيماران با مصرف ريفاكسيمين، كاهش علايم نفخ شكم، اتساع و گاز معده داشتند (41 در مقابل 23؛ تعداد بيماراني كه نياز به درمان دارند [NNT]: 4/15). اين اثر كاهش علايم، ده روز پس از اينكه درمان پايان يافت، كاهش پيدا كرد؛ اما همچنان قابل توجه بود (29 در مقابل 11 از بيماراني كه بهبود پيدا كرده بودند؛ NTT: 8/5)

در كارآزمايي‌هاي باليني نشان داده شده كه چندين پروبيوتيك هستند که اثرات طولاني و كوتاه‌مدت قابل توجهي در كاهش نفخ شكم دارند. از آنجايي كه هر پروبيوتيك، مخلوط متفاوتي از باكتري‌هاست، بيماران بايد با تجويز داروهاي متفاوتي درمان شوند. نشان داده شده كه پروبيوتيك 3#VSL (مخلوطي از گونه‌هاي لاكتوباسيل و بيفيدوباكتريوم) در كاهش 50 درصدي نفخ شكم در بيشتر بيماران در طي 4 هفته در مقايسه با دارونما مؤثر است (52 در مقابل 33؛ NNT: 4/6). يك عامل اختصاصي، Prescript – Assist (30 ارگانيسم موجود در خاك) در طي 4 هفته در مقايسه با دارونما باعث كاهش نمره علايم نفخ شكم شد (0001/0 >P). پيگيري گروه تحت درمان در طي 60 هفته، کاهش پايدار علايم را نشان مي‌داد. ساير تركيبات بيفيدوباكتريوم و لاكتوباسيل به تنهايي يا به صورت مختلط، نتايج مختلفي داشته‌اند؛ اما بيشتر مطالعات نمايانگر كاهش متوسط ناراحتي همراه با نفخ شكم بوده‌اند.

مطالعات اوليه (كه بيشتر بدون كنترل بوده‌اند) بر روي زغال فعال خوراكي اميدواركننده به نظر مي‌رسند. اما كارآزمايي‌هاي باليني اخير نتوانسته‌اند مزاياي آن را نشان دهند. عوامل خارجي كاهش دهنده بو كه حاوي زغال فعال هستند در متصل شدن به گازهاي گوگرد مؤثر هستند و بنابراين منجر به كاهش بو مي‌شوند.

شورت‌هاي كوتاه حاوي زغال فعال، مؤثرترين بودند و تقريبا 100 گازهاي گوگرد را جذب كردند. لايي زغال فعال زير لباس 55 تا 77 درصد گازهاي گوگرد و بالشتك‌هاي نشيمن زغال فعّال، 20 گازهاي سولفور را جذب كرد در حالي كه بالش‌هاي معمولي نصف اين مقدار را جذب مي‌كنند. بالشتك‌ها وقتي بيشتر مؤثر هستند كه بر روي آن نشسته شود؛ بنابراين محدوديت‌هايي در استفاده از آن وجود دارد. مهم‌ترين محدوديت كاربرد اين وسايل اين است كه هنوز حداقل ميزان لازم براي كاهش ناراحتي ديگران به وجود نيامده است.

نشان داده شده كه بيسموت ساب‌ساليسيلات (524 ميلي‌گرم خوراكي، چهار بار در روز) به بيش از 95 گازهاي سولفيد در روده متصل مي‌شود. نگراني از مسموميت با ساليسيلات مانع از كاربرد آن به عنوان يك درمان مزمن مي‌شود اما به هر حال، كاربرد دوره‌اي آن بي‌خطر است و مي‌تواند براي جلوگيري از ناراحتي ديگران مورد استفاده قرار گيرد.

سايمتيكون براي درمان نفخ و گاز شكم توصيه شده بود، اما تأثيري براي درمان نفخ شكم رايج ندارد. تركيبي از سايمتيكون و لوپراميد (Imodium advanced) در كاهش گاز و نفخ شكمي ‌همراه با اسهال مؤثر است (بيشتر از درمان به تنهايي با سايميتكون)؛ اما در نفخ شكم بدون اسهال مورد مطالعه قرار نگرفته است.

راهنماهاي جامع و مورد توافق همه براي درمان نفخ شكم وجود ندارد. توصيه‌هاي UpToDate شامل استفاده از آلفا گالاكتوزيداز براي درمان نفخ و گاز شكم ناشي از لوبيا، پرهيز از غذاهاي مولد گاز و يك دوره آنتي‌بيوتيك است. بيسموت ساب‌ساليسيلات و وسايل خارجي جذب كننده بو كه از فيبر كربني ساخته شده‌اند براي كمك به كاهش بو توصيه مي‌شوند؛ اما استفاده از سايمتيكون يا زغال فعّال توصيه نشده است.

هزينه درمان نفخ شكم چقدر است؟ پپتوبيسمول در بسياري از موارد موجود است و در بين ساير موارد گفته شده پايين‌ترين قيمت را دارد. Beano در اكثر داروخانه‌ها پيدا مي‌شود. لايه‌هاي حاوي ذغال فعال كه زير لباس استفاده مي‌شوند، انواع مختلفي دارند و مي‌توانند شسته شده و چندين بار مورد استفاده قرار گيرند.

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۵۱