پزشکی بالینی

در ايالات متحده وضع مقررات در مورد محصولات آرايشي تحت اختيار اداره غذا و دارو (FDA) است. FDA عبارت «محصولات زيبايي» را به اين صورت تعريف کرده است: «موادي که قرار است بر بدن انسان ماليده،‌ ريخته، پاشيده، اسپري، وارد يا به هر نحو ديگري استفاده شوند... تا باعث تميزي، زيبايي، افزايش جذابيت يا تغيير نماي ظاهري گردند.» مرطوب‌کننده‌هاي پوست، عطرها، انواع رژ لب، براق‌کننده‌هاي ناخن، محصولات آرايشي چشم و صورت، شامپوها، فرزننده‌هاي دايمي، انواع رنگ مو، خمير دندان‌ها و دئودورانت‌ها و نيز هر ماده‌اي که قرار است به عنوان جزئي از يک محصول زيبايي به کار رود (با يک استثناي جالب يعني صابون‌ها که تحت مقررات جداگانه‌اي قرار دارند)، در اين تعريف مي‌گنجند. در اين مقاله عبارت‌هاي «محصولات زيبايي»، «لوازم آرايش» و «محصولات مراقبت فردي» معادل هم به کار رفته‌اند.

محصولات زيبايي به صورت گسترده‌اي استفاده مي‌شوند و با وجود ميزان بسيار بالاي فروش و طيف وسيع فرآورده‌هاي در دسترس، هنوز هم اطلاعات ما در مورد ميزان واقعي بروز و شيوع اثرات زيانبار آنها به ميزان قابل توجهي اندک است. واکنش‌هاي ناخواسته بالقوه نسبت به محصولات زيبايي، طيف وسيعي از واکنش‌هاي پوستي را در بر مي‌گيرند که عبارتند از واکنش‌هاي تحريکي، بيش‌حساسيتي نوع تاخيري،‌ کهير تماسي، حساسيت به نور (فوتوتوکسيک يا فوتوآلرژيک)، اختلالات رنگدانه‌اي، آسيب مو و ناخن‌ها، پارونيشيا،‌ بثور آکنه‌اي‌شکل، فوليکوليت و بدتر شدن درماتوزهاي قبلي.

تخمين ميزان واقعي فراواني واکنش‌هاي ناخواسته نسبت به محصولات آرايشي در جمعيت عمومي دشوار است؛ عمدتا به اين دليل که اکثر افرادي که دچار چنين واکنش‌هايي مي‌شوند به ندرت با پزشک مشورت مي‌کنند و صرفا مصرف فرآورده احتمالي ايجادکننده احتمالي واکنش ناخواسته را قطع مي‌نمايند. به عنوان مثال، در يک نظرسنجي در ايتاليا که در سال 2006 منتشر شد، بيش از 50 افرادي که دچار واکنش ناخواسته نسبت به يک محصول زيبايي شده بودند، براي دريافت مراقبت‌هاي پزشکي مراجعه نکرده بودند. يک بررسي پيمايشي اخير روي يک جمعيت گزينش‌نشده در انگلستان نشان داد که 23 از زنان و 8/13 از مردان طي يک دوره يک ساله نوعي از واکنش ناخواسته نسبت به محصولات مراقبت فردي را تجربه کرده بودند که اين ارقام براي کل مدت عمر به ترتيب به 4/51 و 2/38 مي‌رسيد. واکنش‌هاي ناخواسته نسبت به محصولات زيبايي اگرچه کاملا شايع هستند، ثابت شده که تنها درصد کمي از آنها در جمعيت عمومي منشأ آلرژيک دارند. اين يافته نشان مي‌دهد که علي‌رغم استفاده گسترده از محصولات مراقبت فردي، ميزان واکنش‌هاي آلرژيک نسبت به مواد تشکيل‌دهنده آنها نسبتا اندک است. چندين مطالعه در اروپا و ايالات متحده نشان داده‌اند که ميزان شيوع آلرژي نسبت به محصولات زيبايي در جمعيت عمومي کمتر از 1 است.

با در نظر گرفتن بيماران گزينش‌شده‌اي که توسط متخصصان پوست ويزيت مي‌شوند يا براي انجام آزمون پچ پوستي با شک به درماتيت تماسي آلرژيک⁽¹⁾ (ACD) ارجاع مي‌گردند، ميزان شيوع آلرژي نسبت به محصولات زيبايي تفاوت قابل ملاحظه‌اي با شيوع در جمعيت عمومي پيدا مي‌کند و طيفي از 3/36 - 4/2 را در بر مي‌گيرد. البته اين ميزان شيوع در اکثر مطالعات بين 9 - 4 گزارش شده است. در مروري بر درماتيت تماسي آلرژيک نسبت به محصولات زيبايي در سال 2006، بيبل (Biebl) و ورشو (Warshaw) ميزان شيوع وزن‌ داده شده 4/0 براي جمعيت عمومي و 8/9 براي بيماران ارجاع‌شده جهت آزمون پچ پوستي را گزارش کرده‌اند.

در آخرين و بزرگ‌ترين مطالعه روي بيماران گزينش‌شده مشکوک به درماتيت تماسي آلرژيک در آمريکا، جمعا 10061 بيمار (6621 زن و 3440 مرد) طي يک دوره 7 ساله با آزمون پچ پوستي گروه درماتيت تماسي آمريکاي شمالي⁽²⁾ (NACDG) بررسي شدند. از ميان تمامي بيماران مورد مطالعه، ‌1582 زن (8/23) و 611 مرد (8/17) حداقل يک واکنش آلرژي مرتبط با يک محصول زيبايي را در آزمون پچ پوستي نشان مي‌دادند. اگرچه اين ارقام کمي بيشتر از ارقام يافت‌شده توسط بيبل و ورشو هستند، با اکثر مرورهاي بزرگ همخواني دارند. همان‌طور که انتظار مي‌رفت، اين مطالعه نيز همچون ساير مطالعات نشان داد جمعيتي که بيشترين ميزان حساسيت به محصولات زيبايي را نشان مي‌دهند، زنان 55-20 ساله هستند.

اکثر واکنش‌هاي ناخواسته نسبت به محصولات زيبايي ماهيت تحريکي دارند که البته خود اين واکنش‌ها را مي‌توان به واکنش‌هاي عيني و غيرعيني تقسيم کرد. واکنش‌هاي غيرعيني، احساس سوزش يا درد و گزگز همراه با مصرف محصولات زيبايي بدون تغييرات قابل مشاهده را شامل مي‌شوند. اگرچه بيماران در اغلب موارد به دليل چنين واکنش‌هايي به پزشک مراجعه نمي‌کنند، تصور مي‌شود که اين واکنش‌ها شايع‌ترين علت نارضايتي از محصولات زيبايي باشند. از سوي ديگر، تحريک عيني به صورت التهاب پوست با واسطه غيرايمني همراه با تغييرات قابل مشاهده در پوست، تعريف مي‌شود. ايجاد حساسيت از نوع تاخيري و درماتيت تماسي آلرژيک نسبت به محصولات زيبايي ناشايع‌تر است و به چندين عامل بستگي دارد که عبارتند از: ترکيب فرآورده و غلظت مواد آلرژن بالقوه در آن، توانايي ذاتي يک آلرژن براي ايجاد حساسيت، موضع مصرف، ميزان مصرف فرآورده، فراواني و مدت تماس با آن، وجود عوامل تقويت‌کننده نفوذ و درنهايت، حفظ يکپارچگي کارکرد سد پوستي. حساس شدن اغلب پس از استفاده مکرر يا استعمال روي پوست آسيب‌ديده رخ مي‌دهد.

در مورد درماتيت تماسي آلرژيک نسبت به محصولات زيبايي، واکنش‌ها را بر اساس ناحيه درگير در بدن (محل درماتيت) و آلرژن‌هاي احتمالي در هر ناحيه، يا بر حسب نوع محصولات زيبايي (محصولات آرايشي چشم، ناخن يا مو) و آلرژن‌هاي احتمالي موجود در آن‌ها مي‌توان تقسيم‌بندي کرد. اکثر منابع موجود با اين موضوع بر حسب نوع محصولات آرايشي برخورد کرده‌اند اما در اين مقاله با هدف ارايه چشم‌اندازي وسيع‌تر، به درماتيت تماسي آلرژيک از منظري ترکيبي ولي با توجه ويژه بر الگوهاي درماتيت ايجادشده توسط محصولات زيبايي نگريسته مي‌شود و سپس توضيحي مختصر از آلرژن‌هاي متهم بالقوه ارايه مي‌گردد.

آلرژي تماسي ناشي از محصولات زيبايي زماني رخ مي‌دهد که يک آلرژن مهاجم به صورت مستقيم استعمال شود يا از طريق هوا يا انتقال غيرمستقيم (اغلب از طريق دست‌ها) در موضع قرار بگيرد. مکان‌هايي که بيش از همه دچار آلرژي تماسي نسبت به محصولات زيبايي مي‌شوند، عبارتند از: صورت، پلک‌ها، لب‌ها و گردن.

صورت محل شايعي براي درماتيت تماسي آلرژيک محسوب مي‌شود. اشنوخ (Schnuch) و همکاران داده‌هاي مربوط به 18572 بيمار بررسي‌شده با آزمون پچ پوستي در شبکه اطلاعات بخش‌هاي درماتولوژي⁽¹⁾ (INDK) را بين سال‌هاي 2007- 1995 تحليل کردند و دريافتند که صورت، محل آناتوميک اصلي درگيري است. در اين مطالعه، بيماران مبتلا به درماتيت صورت، بيشتر زن بودند تا مرد؛ و مشکلاتشان بيش از همه از آلرژن‌هاي مرتبط با محصولات زيبايي از قبيل عطرهاي مخلوط (8/10 در مقابل 3/8)، پارافنيلين دي آمين (PPD) (0/4 در مقابل 8/2)، الکل‌هاي لانولين (0/3 در مقابل 2/2) و ليرال (Lyral) (1/3 در مقابل 0/2) ناشي مي‌شد.

آلرژن‌ها نه فقط از طريق تماس مستقيم، بلکه همچنين از طريق غيرمستقيم از راه هوا يا تماس دست با صورت نيز مي‌توانند روي صورت قرار بگيرند. درماتيت تماسي ناشي از محصولات زيبايي در صورت دوطرفه است؛ البته حتي زماني که يک محصول مستقيما روي تمام صورت استفاده مي‌شود، تظاهرات اگزمايي اغلب لکه‌اي (patchy) هستند و بنابراين ممکن است به دليل عدم درگيري کل صورت، درماتيت تماسي مورد سوءظن قرار نگيرد. علاوه بر آلرژن‌هاي يافت‌شده در ترکيب محصولات زيبايي، گزارش شده که محصولات مورد کاربرد براي استعمال اين مواد (مثلا اسفنج‌هاي زيبايي) هم مي‌توانند در بيماران حساس به لاستيک، درماتيت صورت ايجاد نمايند. در مورد وسايل داراي صفحات نيکل که روي موها استفاده مي‌شوند (از قبيل سنجاق سر و بيگودي) و مي‌توانند در افراد حساس به نيکل درماتيت صورت و پوست سر ايجاد نمايند نيز وضعيت مشابهي مشاهده مي‌شود.

آلرژن‌هايي که روي پوست سر به کار مي‌روند، بيش از همه الگوهايي از درماتيت را «در مسير جاري شدن آب» بر روي پيشاني و نواحي لترال صورت، ‌پلک‌ها، گوش‌ها، گردن و دست‌ها ايجاد مي‌کنند؛ در حالي که خود پوست سر بدون درگيري باقي مي‌ماند. اين پديده نشانگر آن است که پوست سر مقاومت ويژه‌اي در مقابل درماتيت تماسي دارد. با اين حال بيماراني که به صورت ويژه‌اي نسبت به محصولات بهداشتي مو از قبيل PPD يا گليسريل تيوگليکولات حساس هستند، ممکن است واکنش مشخصي را در پوست سر همراه با ادم و دلمه بستن نشان بدهند. PPD يکي از قوي‌ترين مواد حساسيت‌زاي شناخته شده است و به صورت گسترده‌اي به عنوان يکي از اجزاي رنگ مو به کار مي‌رود. حساسيت به PPD عمدتا خود را روي پوست سر و صورت بيماران زن بزرگسالي که با رنگ مو تماس داشته‌اند، نشان مي‌دهد. در يک مطالعه کوچک در برزيل دوارته (Duarte) و همکاران دريافتند که از ميان بيماران داراي واکنش به PPD در آزمون پچ پوستي (عمدتا زنان بين 60-41 سال)، 70 درگيري صورت يا پوست سر داشتند و در 48 آنها رنگ مو عامل ايجاد حساسيت بود.

پلک‌ها يکي از حساس‌ترين نواحي پوست هستند و نسبت به مواد محرک و آلرژن آسيب‌پذيري زيادي دارند. البته اين جمله بدان معنا نيست که تمام موارد درماتيت پلک منشأ آلرژيک يا تحريکي داشته باشند و تشخيص‌هاي ديگر از قبيل درماتيت سبورئيک، درماتيت آتوپيک، پسورياز و خشکي (گزروز) غيراختصاصي را نيز بايد در چنين مواردي در نظر داشت. حساسيت ويژه پلک‌ها به مواجهه تماسي ممکن است به خاطر نازکي پوست پلک‌ها (55/0 ميلي‌متر) در مقايسه با پوست بقيه نقاط صورت (در حدود 0/2 ميلي‌متر) باشد. انتقال مقادير کمي از مواد‌ آلرژن مورد استفاده روي پوست سر، صورت يا دست‌ها ممکن است براي ايجاد واکنش اگزمايي در پلک‌ها کافي باشد؛ در حالي که محل اوليه تماس سالم باقي بماند. مواد فرار و تبخيرشونده ممکن است در ابتدا صرفا پلک‌ها را درگير کنند و سبب درماتيت تماسي منتقله از راه هوا در پلک‌ها شوند.

عواملي از محصولات زيبايي که باعث درماتيت تماسي پلک‌ها مي‌شوند عبارتند از: ريمل، خط چشم و سايه چشم، چسب مژه‌هاي مصنوعي و مواد نيکلي و لاستيکي موجود در فرمژه. علاوه بر اين، ادم قابل ملاحظه پلک‌ها، اغلب تظاهري از درماتيت ناشي از رنگ مو است. پلک‌ها همچنين محلي تيپيک براي «درماتيت تماسي اکتوپيک» هستند. الکساندر فيشر (Fisher) اين مفهوم را براي توصيف درماتيت ناشي از لاک ناخن به کار برده چون اين واکنش آلرژيک نه در نواحي اطراف ناخن، که در نواحي «اکتوپيکي» که ناخن با آنها تماس پيدا مي‌کند، رخ مي‌دهد. اين نواحي اکتوپيک عبارتند از گردن، لب‌ها، صورت و علي‌الخصوص پلک‌ها.

در سال 2007، NACDG نتايج يک بررسي 2 ساله (در سال‌هاي 2004 - 2003) روي 5145 بيمار را منتشر کرد که به صورت روتين با مجموعه 65 آلرژن تحت آزمون غربالگري قرار گرفته بودند. در 2/5 (268 نفر) از بيماران تحت مطالعه، درماتيت پلک تنها محل درگيري بود و تشخيص نهايي درماتيت تماسي آلرژيک براي اين درماتيت‌ها گذاشته شد. حدود 65 از اين موارد به علت يکي از 26 آلرژن تماسي مرتبط از نظر باليني رخ داده بودند. NACDG درنهايت چنين نتيجه گرفت که اين 26 آلرژن اصلي مي‌توانند «يک مجموعه غربالگري بالقوه براي ارزيابي بيماران مبتلا به درماتيت پلک بدون هيچ ناحيه درگيري ديگر» را تشکيل دهند (کادر1). اين فهرست عمدتا آلرژن‌هايي را دربر مي‌گيرد که در ترکيب محصولات زيبايي يافت مي‌شوند؛ ولي بعضي از آنتي‌بيوتيک‌هاي موضعي و فلزات خاص از قبيل طلا را نيز شامل مي‌شود. يک تظاهر جالب آلرژي به طلا، تمايل آن به ايجاد درماتيت صورت و پلک است. در تحليل NACDG طلا شايع‌ترين آلرژني بود که باعث ايجاد درماتيت پلک به تنهايي مي‌شد. مشاهده شده که طلاي موجود در جواهرات ممکن است بر اثر تماس با ذرات سخت از قبيل دي‌اکسيد تيتانيم (که براي کدر کردن محصولات زيبايي صورت و به عنوان مسدودکننده فيزيکي پرتوهاي فرابنفش در کرم‌هاي ضد آفتاب کاربرد دارد) ساييده و خراشيده شود و در نتيجه آزادسازي ذرات طلا تسهيل گردد. اين ذرات مي‌توانند تماس اتفاقي با پوست صورت و پلک پيدا کنند و سبب ايجاد درماتيت شوند. در مجموعه‌هاي NACDG و ساير مجموعه‌ها ثابت شده که بعد از طلا، مواد خوشبوکننده و نگهدارنده، آلرژن‌هاي آرايشي عمده‌اي هستند که باعث درماتيت پلک‌ها به تنهايي مي‌شوند.

گردن نيز يک محل بسيار حساس به درماتيت تماسي آلرژيک است. آن دسته از محصولات زيبايي که روي صورت، پوست سر يا موها استفاده مي‌شوند، اغلب گردن را به صورت اوليه درگير مي‌کنند. براق کننده‌هاي ناخن نيز در اين ناحيه يک عامل متهم شايع محسوب مي‌شوند. لاتزاريني (Lazzarini) و همکاران اخيرا به بررسي درماتيت تماسي آلرژيک ناشي از لاک ناخن بر حسب محل درماتيت پرداخته و دريافته‌اند که شايع‌ترين محل‌هاي درگير در اين مشکل، صورت و گردن هستند. رزين فرمالدييد تولوئن سولفوناميد که اخيرا به آن رزين فرمالدييد توسيلاميد⁽¹⁾ (TSFR) گفته مي‌شود (ماده شيميايي افزوده‌شده به براق‌کننده‌هاي ناخن که چسبندگي آنها به ناخن را تسهيل مي‌کند)، شايع‌ترين عامل آلرژن در اين گروه مطالعه‌شده بود. علاوه بر اين، اسپري کردن عطرها به گردن تبديل به يک فرهنگ شده است. در افراد حساس‌شده به عطرها، اين استعمال مکرر مواد خوشبوکننده در جلوي گردن مي‌تواند به ايجاد نماي پلاک درماتيتي در آن ناحيه خاص منجر گردد که به آن «نشانه عطرپاش»⁽²⁾ گفته مي‌شود. وجود اين نشانه مي‌تواند کليدي بسيار مفيد براي تشخيص درماتيت آلرژيک تماسي ناشي از مواد خوشبوکننده باشد و شناسايي آن امکان مداخله درماني اوليه زودهنگام (يعني اجتناب از مصرف عطر) را فراهم مي‌سازد.

شيليت يک مشکل التهابي لب‌ها است که مي‌تواند خود را به صورت خارش، سوزش، خشکي، قرمزي، شقاق، دلمه بستن و ادم نشان بدهد. عوامل دخيل در اين مشکل ممکن است آندوژن (مثل استعداد آتوپي)، اگزوژن (مثل مواد آلرژن و محرک) يا ترکيبي از هر دو باشند.

شيليت تماسي آلرژيک بر اثر مصرف طيف وسيعي از محصولات گزارش شده است که موارد زير را شامل مي‌شوند: غذاها، فلزات و محصولات زيبايي از قبيل انواع مرطوب‌کننده لب، رژ لب و برق لب، مرطوب‌کننده‌ها، ضدآفتاب‌ها، محصولات مراقبت از ناخن و محصولات بهداشتي دهان (دهان‌شويه‌ها، خمير دندان‌ها و انواع نخ دندان).

يک خصوصيت قابل توجه در بيماران مبتلا به شيليت، برتري بارز نسبت زن به مرد در آنها است؛ طوري که اکثر مطالعات نسبت بيماران زن را در اين مشکل بين90 - 7/70 گزارش کرده‌اند. در يک مطالعه اخير در يونان کاتسارو (Katsarou) و همکاران گروهي شامل 106 بيمار مبتلا به شيليت اگزمايي را بررسي کرده‌اند که 5/75 (80 نفر) از آنان زن بوده‌اند. به صورتي مشابه از ميان 10061 بيمار بررسي شده با آزمون پچ پوستي بين سال‌هاي 2004 - 2001 توسط NACDG، در 196 بيمار (2) لب‌ها تنها محل درگيري بوده‌اند و زنان 2/84 از جمعيت مبتلا به شيليت را تشکيل مي‌داده‌اند (اين يافته‌ را به سادگي مي‌توان با اين فرض توضيح داد که زنان بيش از مردان از محصولات زيبايي و فرآورده‌هاي مراقبت از لب استفاده مي‌کنند).

به صورت تيپيک تقريبا در يک سوم از بيماران مبتلا به شيليت، يک آلرژن به عنوان عامل دخيل شناسايي مي‌شود. در تاييد اين يافته، در يک مطالعه براي 3/38 (75 نفر) از 196 بيمار مورد مطالعه به خاطر شيليت توسط NACDG، پس از انجام آزمون پچ پوستي تشخيص شيليت تماسي آلرژيک گذاشته شده است. اکثر مطالعات روي شيليت پس از انجام آزمون پچ پوستي، عطرهاي مخلوط را شايع‌ترين علت آلرژي در اين بيماران گزارش کرده‌اند. در مطالعه شيليت NACDG عطرهاي مخلوط شايع‌ترين آلرژن شناسايي‌شده بودند و پس از آن ميروکسيلون پر‌ييرا⁽¹⁾ (بلسام پرو [BOP]) و نيکل قرار مي‌گرفتند (کادر2). به طور کلي شايع‌ترين منابع آلرژن‌هاي اصلي ايجادکننده شيليت تماسي آلرژيک، محصولات زيبايي (از جمله فرآورده‌هاي مراقبت از لب) هستند. منابع نيکل ممکن است شامل جواهرات (ايجادکننده درماتيت اکتوپيک)، محفظه‌هاي فلزي رژ لب يا عادت به مکيدن اشياي فلزي باشند.

يک تفاوت جالب بيماران داراي درگيري لب به تنهايي با جمعيت عمومي در آزمون پچ پوستي آن است که اين افراد واکنش کمتري نسبت به مواد نگهدارنده نشان مي‌دهند. اين امر ممکن است به خاطر فرمولاسيون ذاتي محصولات مراقبت از لب باشد که عمدتا مومي و بدون آب هستند و در نتيجه کمتر و با غلظت‌هاي پايين‌تري به مواد نگهدارنده نياز دارند. يک ويژگي ديگر، گزارش وجود چند آلرژن ناشايع مرتبط با درگيري لب‌ها است که بنزوفنون – 3 و گاليت‌ها (gallates) نام دارند. بنزوفنون ـ 3 يک عامل تشکيل‌دهنده اصلي در بسياري از کرم‌هاي ضد آفتاب است که در بسياري از محصولات مراقبت از لب نيز وجود دارد و به صورت فزاينده‌اي به عنوان متهم در ايجاد شيليت تماسي آلرژيک گزارش مي‌شود. شرام (Schram) و همکاران اخيرا يک بيمار مبتلا به شيليت شديد را گزارش کرده‌اند که واکنش قوي در آزمون پچ پوستي هم نسبت به بنزوفنون ـ 3 و هم نسبت به مرطوب‌کننده لب خود داشت. به صورتي مشابه، ندوروست (Nedorost) و آگيره (Aguirre) و همکاران هر کدام يک بيمار مبتلا به شيليت را گزارش کرده‌اند که نسبت به پچ‌هاي پرتوتابي‌شده و پرتوتابي‌نشده بنزوفنون – 3 واکنش نشان مي‌داده‌اند. نکته قابل توجه آن است که بنزوفنون – 3 جزء مواد تشکيل‌دهنده محصولات مراقبت از لب مورد استفاده توسط هر دو بيمار بوده است. گاليت‌ها نيز آنتي‌اکسيدان‌هايي هستند که در محصولات مومي يا چرب از قبيل مرطوب‌کننده لب، رژ لب و برق لب به کار مي‌روند و ثابت شده که نقشي بالقوه در ايجاد شيليت تماسي آلرژيک دارند.

درماتيت اطراف دهان مشکلي متفاوت است که معمولا خود را به صورت بثور آکنه‌اي‌شکل پايدار متشکل از پاپول‌ها و پاپولوپوستول‌هاي اريتماتوي ريز (3-2 ميلي‌متري) با توزيع اوليه در اطراف دهان و درگير نکردن حاشيه ورميليون لب‌ها نشان مي‌دهد. درماتيت اطراف دهان عمدتا زنان بين 45-16 سال با سرشت پوست خشک يا سابقه درماتيت آتوپيک خفيف را درگير مي‌کند. درماتيت اطراف دهان در صورت عدم درمان، سيري نوسان‌کننده دارد. پاتوژنز اين مشکل همچنان ناشناخته است؛ اگر چه تعدادي از عوامل در آن دخيل دانسته شده‌اند که عبارتند از آتوپي، عوامل عفوني، آلرژن‌ها و محرک‌هاي تماسي، محصولات زيبايي موضعي پوشاننده (occlusive)، عوامل هورموني (دوران پيش از قاعدگي، بارداري، قرص‌هاي ضد بارداري)،‌ گلوکوکورتيکوييدها و پرتوهاي فرابنفش (UV). درماتيت اطراف دهان مي‌تواند خود را به صورت نوعي لوکاليزه از روزاسه نشان بدهد. اگر درماتيت اطراف دهان نوع روزاسه و درماتيت آتوپيک بر اساس شرح حال و معاينه رد شوند يا درمان مناسب آنها با شکست مواجه شود، بايد به شيليت تماسي آلرژيک شک کرد و آزمون پچ پوستي انجام داد. ندوروست(Nedorost) با ارايه يک نکته طبي ارزشمند در ارزيابي درماتيت اطراف دهان، انجام آزمون پچ پوستي با مجموعه‌هاي استاندارد علاوه بر آزمون پچ پوستي نوري با مجموعه ضد آفتاب‌ها را در موارد شک به درماتيت تماسي آلرژيک به عنوان علت احتمالي درماتيت اطراف دهان، توصيه کرده است. چنين مجموعه‌هايي امکان شناسايي آلرژن‌هاي احتمالي مرتبط را از قبيل آنتي‌بيوتيک‌هاي موضعي (نئومايسين و باسيتراسين)، آلدييدهاي سيناميک (يک طعم‌دهنده مورد استفاده در اکثر خمير دندان‌هاي موجود)، بنزوفنون ـ 3 و پروپوليس (Propolis) (که هر دو به صورت شايعي در ترکيب محصولات مراقبت از لب به کار مي‌روند) فراهم مي‌آورند.

درماتيت تماسي آلرژيک نه تنها بر اثر مواجهه مستقيم بيمار با يک آلرژن، بلکه از طريق مواجهه غيرفعال با واسطه تماس‌هاي اجتماعي (شرکاي جنسي، اعضاي خانواده،‌ دوستان يا همکاران) نيز قابل ايجاد شدن است. به اين پديده درماتيت زناشويي يا درماتيت همسران گفته شده تا اين نکته را توصيف کند که واکنش پوستي در نتيجه مصرف يک ماده توسط فردي غير از فرد مبتلا ايجاد شده است. درماتيت زناشويي بيش از همه ناشي از مواد خوشبوکننده است؛ با اين حال گزارش‌هاي موردي متعدد ثابت کرده‌اند که بسياري از آلرژن‌هاي ديگر مرتبط با محصولات زيبايي نيز مي‌توانند به صورت بالقوه در ايجاد اين مشکل دخيل باشند. بعضي از اين موارد گزارش‌شده عبارتند از: يک مورد آلرژي تماسي مختلط ترکيبي ناشي از مواجهه با محصولات زيبايي «طبيعي» (غيرصناعي) مصرف‌شده توسط همسر، يک مورد درماتيت صورت در مادر متعاقب تماس چهره به چهره با پسرش که تحت درمان با بنزوييل پراکسيد موضعي بوده، و يک مورد درماتيت شديد دست در نتيجه PPD در مردي که به صورت منظم به همسرش در رنگ کردن موهايش با يک رنگ موي حاوي PPD کمک مي‌کرده است.

با بررسي داده‌هاي يک مطالعه مقطعي روي 2193 بيمار داراي حداقل يک واکنش مرتبط با محصولات زيبايي در آزمون پچ پوستي، NACDG تعداد 125 بيمار مبتلا به واکنش‌هاي آلرژيک مرتبط با شغل نسبت به محصولات زيبايي را شناسايي کرد. محصولات زيبايي «مشخص نشده»، محصولات مراقبت از مو و مرطوب‌کننده‌ها شايع‌ترين گروه‌هاي محصولاتي بودند که با تماس‌هاي شغلي ارتباط داشتند. هم در مردان و هم در زنان شايع‌ترين شغل مرتبط با واکنش آلرژيک نسبت به يک منبع آرايشي، شغل آرايشگري بود (شامل اصلاح مو و مراقبت‌هاي زيبايي). تا 50 از آرايشگران طي 3 سال اول شروع کارشان مبتلا به درماتيت دست‌ها (با منشا تحريکي يا آلرژيک) مي‌شوند. عوامل متهم شايع عبارتند از: آلرژن‌هاي موجود در محصولات مراقبت از مو از قبيل رنگ مو (عمدتا PPD)،‌ محلول‌هاي فر دايمي (گليسريل مونو تيوگليکولات)، رنگبرهاي مو (آمونيوم پرسولفات)، مواد نگهدارنده، ‌سورفاکتانت‌ها و مواد خوشبوکننده.

در يک مطالعه فنلاندي در سال 2008، آلتو ـ کورته (Aalto-Korte) و همکاران آلرژي تماسي شغلي نسبت به فرمالدييد و مواد نگهدارنده آزادکننده فرمالدييد را در افرادي که در محيط کارشان با محصولات زيبايي سر و کار داشتند، گزارش کردند. اين افراد عبارت بودند از: ماساژورها، آرايشگران و کارگران در فيلدهاي مختلفي که لازم بود در محيط کارشان از کرم‌هاي محافظ يا صابون‌هاي مايع استفاده کنند.

آلرژن‌هاي فراواني در محصولات زيبايي وجود دارند و اگرچه تمرکز اين مقاله بر ارايه توصيفي مختصر از شايع‌ترين آلرژن‌ها معطوف شده، مهم است که به خاطر داشته باشيم تقريبا تمامي مواد موجود در محصولات زيبايي مي‌توانند توانايي ايجاد آلرژي تماسي را داشته باشند. در بررسي گروه‌هاي مواد آلرژن، مواد نگهدارنده شايع‌ترين آلرژن‌ها هستند و مواد خوشبوکننده به فاصله کمي بعد از آنها قرار مي‌گيرند (براي مطالعه فهرست تفصيلي اين مواد و خصوصيات هر کدام، به مقاله اصلي مراجعه کنيد).

اولين گام در تشخيص درماتيت تماسي آلرژيک نسبت به محصولات زيبايي، گرفتن يک شرح حال طبي دقيق است که بررسي دقيق محصولات مورد استفاده بيمار (هم در خانه و هم در محيط کار) را شامل شود. سپس بايد معاينه فيزيکي دقيق با توجه ويژه به الگوي درماتيت انجام گيرد زيرا نشانه‌هاي باليني مي‌توانند اطلاعات مهمي را در مورد عوامل مستعدکننده فراهم کنند. آزمون پچ پوستي اساس و سنگ بناي تشخيص درماتيت تماسي آلرژيک به شمار مي‌آيد و در صورت شک باليني قابل ملاحظه و مثبت بودن شرح حال بايد انجام شود. در بيماراني که با درماتيت در نواحي داراي مواجهه با آفتاب مراجعه مي‌کنند، ممکن است انجام آزمون پچ پوستي نوري نيز لازم باشد. امروزه اين کار بيش از گذشته ضرورت پيدا مي‌کند زيرا فيلترهاي پرتوهاي فرابنفش به صورت فزاينده‌اي در ترکيب محصولات زيبايي گنجانده مي‌شوند. مهم است که تمامي آلرژن‌هاي احتمالي در آزمون پچ پوستي قرار گرفته باشند. متخصصان پوست بايد نسبت به تغييرات کشوري در فرمولاسيون محصولات زيبايي براي جمعيت‌هاي خاص آگاهي داشته باشند. همچنين ضروري است که مجموعه‌هاي آزمون پچ پوستي بر اساس تغييرات در فرمولاسيون محصولات زيبايي به صورت مستمر روزآمد (update) شوند.

هنگام بررسي آلرژي نسبت به محصولات زيبايي بسيار مهم است که محصولات مورد استفاده توسط خود بيمار را هم در آزمون‌ها بگنجانيم. اکثر انواع فرآورده‌هاي داراي ماندگاري طولاني (فرآورده‌هايي که براي مدت زيادي روي پوست باقي مي‌مانند؛ از قبيل لوسيون‌ها، کرم‌ها، ضدآفتاب‌ها، کرم پودرها و دئودورانت‌ها) به همان صورتي که هستند مي‌توانند براي آزمون‌ پچ پوستي به کار روند اما فرآورده‌هايي که راحت پاک مي‌شوند يا حاوي مواد محرک مشخص هستند (از قبيل شامپو‌ها، پاک‌کننده‌ها، کف‌هاي حمام و خمير دندان‌ها)، ابتدا بايد رقيق شوند. ميزان مناسب ترقيق و حاملي که ترقيق با آن صورت مي‌گيرد بايد براي هر فرآورده بر اساس ترکيب، حلاليت و pH آن تخمين زده شود. ساير انواع محصولات زيبايي که حلال‌هاي فرار دارند (براي مثال اسپري مو و ريمل)، نيز مي‌توانند به همان صورتي که هستند براي آزمون پچ پوستي استفاده شوند؛ اما ابتدا بايد اجازه داد تا اين فرآورده‌ها بر روي پوست خشک گردند.

تشخيص آلرژي به محصولات زيبايي معمولا بر اساس آزمون پچ پوستي مثبت گذاشته مي‌شود؛ با اين حال گاهي نيز مي‌توان تشخيص را بر مبناي «آزمون مصرف» (use test) مثبت و / يا «آزمون استعمال آزاد مکرر»⁽¹⁾ (ROAT test) گذاشت. در آزمون ROAT فرآورده‌هاي احتمالا آلرژن با ماندگاري بالا دو بار در روز تا 7 روز روي قسمت فوقاني بازو در ناحيه‌اي مشخص‌شده به اندازه يک در يک سانتي‌متر قرار مي‌گيرند و از نظر واکنش‌هاي پوستي اگزمايي ارزيابي مي‌شوند. در آزمون مصرف، بيمار ماده مورد سوءظن را به همان صورتي که قبل از ايجاد درماتيت مصرف مي‌کرده، استعمال مي‌کند. به عنوان مثال يک کرم صورت را که مورد سوءظن است در ناحيه‌اي کوچک (يک در يک سانتي‌متر) ولي مشخص بر روي صورت براي مدت يک هفته مصرف مي‌کند. همانند آزمون ROAT اگر واکنش اگزمايي پوست طي اين دوره آزمون رخ دهد، نتيجه آزمون مثبت تلقي مي‌شود. هم آزمون ROAT و هم آزمون مصرف همچنين مي‌توانند در تعيين اهميت باليني يک نتيجه مثبت خاص در آزمون پچ پوستي مفيد باشند. نکات ارزشمند تشخيصي در مورد آلرژي تماسي به محصولات زيبايي در کادر 3 به صورت خلاصه ذکر شده‌اند.

از آنجا که شناسايي آلرژن از طريق انجام مناسب آزمون پچ پوستي امکان‌پذير است، فرصت خوبي هم براي سرکوب طولاني‌مدت مشکل وجود دارد. از اين رو، شناسايي و حذف عامل محرک (پرهيز ا‌ز آلرژن) همواره بايد اساس درمان را در اين موارد تشکيل دهد.

بيماران در حيني که منتظر انجام آزمون پچ پوستي هستند، از برنامه‌اي که دکتر تسوگ (Zug) ـ از مولفان اين مقاله ـ به آن رژيم پوستي Lo.C.A.L⁽²⁾ مي‌گويد، سود خواهند برد. اين رژيم شامل فهرستي از فرآورده‌هاي موضعي است که شايع‌ترين آلرژن‌هاي تماسي شناخته‌شده در بيماران مبتلا به درماتيت تماسي آلرژيک از جمله عطرها، مواد نگهدارنده آزادکننده فرمالدييد، MCI/MI، MDGN/PE، لانولين، CAPB و بنزوفنون – 3 را حذف کرده است. اين فهرست چندان مفصل نيست و تمامي آلرژن‌هاي تماسي را حذف نمي‌کند؛ با اين حال،‌ بر اساس تجربه حاصل از مصاحبه و آزمون تعداد زيادي از بيماران آلرژيک، اين فهرست در حذف شايع‌ترين آلرژن‌ها عملکرد خوبي داشته است.

هنگامي که آزمون پچ پوستي، آلرژن(هاي) مسوول را مشخص کرد، پايبندي به پرهيز از آنها عموما نيازمند جايگزين کردن اين آلرژن‌ها با محصولات بي‌خطر است. يک ابزار مفيد براي ارايه چنين جايگزين‌هاي بي‌خطري به بيماران، بانک اطلاعاتي جايگزيني آلرژن‌هاي تماسي (CARD)⁽³⁾ است. CARD توسط پزشکي به نام جيمز يانياس (Yiannias) در مايوکلينيک در اسکاتس‌ديل (Scottsdale) آريزونا ايجاد شده و اطلاعاتي با روزآمدسازي منظم در مورد بيش از 2000 محصول مراقبت فردي بدون نسخه و نيازمند نسخه در دسترس در ايالات متحده را در برمي‌گيرد. CARD امکان ايجاد يک فهرست شخصي از محصولات فاقد آلرژن را جهت استفاده براي بيماران آلرژيک فراهم مي‌سازد. ثابت شده که با استفاده از CARD ميزان پايبندي بيماران به پرهيز از آلرژن‌ها افزايش مي‌يابد. دسترسي به CARD جزء مزاياي عضويت در ACDS است.

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۶۶