روش129- پزشكي از راه دور
پيدايش اينترنت و گسترش آن تغييرات زيادي را در هر علم و صنعتي ايجاد كرده‌است، علم پزشكي نيز از اين قاعده مستثني نبوده است و اينترنت علاوه بر تأثيراتي كه در پيشرفت خود آن داشته است، در توسعه و بهبود ارائه خدمات پزشكي نيز تأثيرات به سزايي داشته است. سلامت الكترونيك و ارائه خدمات بهداشتي يكي از زمينه‌هاي علم و فناوري است كه داراي رشد فزاينده در زمينه بهداشتي-درماني در جهان است. در واقع سلامت الكترونيك، يك واژه جديد است كه براي توصيف آن نياز به استفاده تركيبي از فناوري اطلاعات و ارتباطات الكترونيكي در بخش سلامت و درمان داريم. در اين سيستم همه خدمات بهداشتي اعم از پرونده الكترونيك بيمار، تله مديسين، پزشكي بر اساس شواهد، اطلاع رساني به شهروندان، اطلاع رساني به متخصصان و تيم‌هاي مجازي پزشكي ارائه مي‌شود. تله مديسين پلي ارتباطي ميان علوم پزشكي و مهندسي است و در آن جامعه پزشكي از امكانات مهندسي براي ارتقاي سطح سلامت جامعه استفاده مي‌كند.
پزشكي از راه دور چيست؟
اسـتـفــاده از فـنــاوري‌هـاي ارتبـاط از راه دور جهت ايجاد ارتقاء يا تسريع خدمات سلامت را پـزشـكـي از راه دور مـي‌گـويـنـد. ايـن سـيستم به وسـيـلـه بـانـك‌هـاي اطـلاعـاتـي، مـرتـبط ساختن مـراكـز درمـانـي و تيم درمان يا انتقال اطلاعات تشخيصي كار مي‌كند. پزشكي از راه دور يك اصطلاح جديد است كه در استفاده از اطلاعات الـكـتـرونـيـك و تـكـنـولـوژي‌هـاي ارتباطي براي فــــــراهــــــم آوردن خــــــدمــــــات و حـــمــــــايـــــت از مصرف‌كنندگان در زماني كه فاصله‌اي بين دو گروه خدمات گيرنده و خدمات دهنده وجود داشتـه بـاشـد تعـريـف مي‌شود. در حقيقت يك مفهوم جديد نيست اين مفهوم براي سالهاي متمادي به صورت تلفن و فكس وجود داشته اسـت. ايـن مفهـوم قبـل از آن‌كـه در سـال 1970 توسط توماس برد به‌صورت پزشكي از راه دور بـه‌كـار بـرده شـود از ابـتـداي اختراع تلفن مورد استفاده بوده‌است. در ابتدا پزشكان سعي كردند تا صداهاي قلبي و ريوي را جهت بررسي توسط تلفـن بـه سـايـر متخصصـان انتقال دهند. اين مفهوم شامل طيفي از مشاوره تا مراحل تخصصي تر مثل انجام جراحي از راه دور است .زماني كه به وسيله اينترنت، آزمايش‌ها و تشخيص‌هاي پزشكي درباره يك بيمار ي را در اختيار پزشكي ديگر در آن سوي جهان قـرار مـي‌دهيـد و بـا وي مشـورت مـي‌كنيـد، درحقيقت از پزشكي از راه دور استفاده كـرده‌ايـد.بـرقـراري ارتباط پزشك و بيمار، معاينه از راه دور به كمك ارسال تصاوير راديولوژي، ارسال سيگنال‌هاي حياتي و گزارش هاي متني و صوتي شرح حال بيمار از يـك سو و ارائه دستورات به صورت متن يا صوت و يا در مواردي خاص همچون جـراحـي از راه دور به صورت فرامين مكانيكي توسط پزشك، چرخه يك عمليات پزشكي از راه دور را تشكيل مي‌دهد.
اهداف پزشكي از راه دور
بهبود دسترسي و مراقبت پزشكي براي نواحي روستايي و محروم
دسترسي بهتر به پزشكان جهت مشاوره
در دسترس قرار دادن امكانات براي پزشكان جهت هدايت معاينات خودكار
كاهش هزينه‌هاي مراقبت‌هاي پزشكي
كاهش نقل و انتقال بيماران به مراكز درماني
ايجاد فضاي مراقبت مديريت شده در بيمارستان‌ها و مراكز درماني
كاربرد اصلي پزشكي از راه دور
پزشكي از راه دور داراي كاربرد متنوع و فن‌آوري وسيعي است كه به منظور افزايش صحت و تندرستي فرد در جامعه صورت گرفته‌است. از پديده مزبور در موارد زير مي‌توان استفاده عملي كرد:
بلاياي طبيعي و جنگ ها
توسعه بهداشت در نقاط صعب‌العبور
كنترل بيماري‌هاي مزمن
پروازهاي هوايي
مسافرت‌هاي دريايي درجنگ‌ها
منابع اطلاعاتي پزشكي شامل انواع بانك‌هاي اطلاعاتي و پايگاه‌هاي داده‌هاي پزشكي
انواع پزشكي از راه دور
1.مشاوره از راه دور
2.تصويربرداري اولتراسوند از راه دور
3.آسيب‌شناسي از راه دور
4.پاتولوژي از راه دور
5.جراحي از راه دور
مشاوره از راه دور
در حال حاضر عمده‌ترين كاربرد اين فناوري، مشاوره‌هاي پزشكي است كه هم در ايران و هم درنقاط ديگر جهان به راحتي درحال انجام است. دكتر عليرضا زالي رئيس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي در اين باره گفت:<مشاوره از راه دور به دليل سادگي و گستردگي كاربرد بيشترين سهم از تله مديسين را به خود اختصاص داده‌است..> در مـشــاوره از راه دور اسـتـفــاده از تـمــام امـكــانــات ارتبـاطـي نظيـر تلفـن، فـاكـس، پسـت الكترونيكي، گفتگوي اينترنتي، صفحه پيغام و....امكان پذير است. چيزي كه بايد در نظر گرفت اين است كه در مشاوره از راه دور قابليت دسترسي هم به اطلاعات مفيد وهم اطلاعات غلط و نادرست، پزشكان قلابي و سايت‌هاي فاقد اعتبار پزشكي وجود دارد.
تصويربرداري از راه دور
پيشرفت در زمينه فن‌آوري مخابرات ديجيتال و كامپيوتر تاثير زيادي بر راديولوژي داشته‌است. براي مثال مي‌توان با كامپيوتر يك تصوير را به طور دستي تغيير داد يا با الگوريتم‌هاي پردازش ديجيتال قسمت‌هاي خاص و مهم تصوير را استخراج كرد لذا با روش‌هاي مختلف تصويربرداري مي‌توان قدرت تشخيص را افزايش داد و در نهايت در وقت و هزينه صرفه‌جوئي كرد. اسكنرهاي اولتراسوند، دوربين‌هاي كوچك مورد استفاده در جراحي مفاصل و وسايل تشخيصي، آزمايش‌هاي پاتولوژي و راديولوژي و اسكن مغز تنها مواردي از تكنولوژي‌هاي عكس برداري هستند كه مي‌توان به وسيله طب از راه دور آن ها را انجام داد. در دو دهه گذشته شاهد ايجاد و رشد انواع روش هاي مختلف تصوير برداري نظير اولتراسوند ام ار آي، اسكن كامپيوتري بوده‌ايم كه همه اين روش ها ديجيتال هستند و تنها 30 درصد تصاوير پزشكي را تشكيل مي‌دهند و مابقي تصاوير به وسيله اشعه ايكس گرفته مي‌شوند، تصاوير حاصل از اين روش غير ديجيتال بوده و براي استفاده از آن در راديولوژي از راه دور و راديولوژي ديجيتال بايد به فرمت ديجيتال درآيند، كه اين كار با كمك ديجيتايزر صورت مي‌گيرد.
آسيب‌شناسي ازراه دور
آسيب‌شناسي عبارت است از مطالعه تغيراتي كه در سلول و بافت به هنگام بيماري ايـجـاد مـي‌شـود.آسـيـب‌شـناسي از راه دور، عمل شناخت آسيب در بيمار از راه دور است.پاتولوژيست با مشاهده بافت ها روي صفحه نمايش همان عملي را انجام مي‌دهد كه انگار بافت‌ها را روي صفحه ميكروسكوپ به طور مستقيم مشاهده كرده و نمونه مربوطه را مي‌بيند. در آسيب‌شناسي از راه دور دوربين ويديويي روي ميكروسكوپ نصب شده يا از ويديو ميكروسكوپ ديجيتال براي ارسال تصوير اسلايد يا لام به مراكز مورد نظراستفاده مي‌شود.
پاتولوژي از راه دور
نـصـب دوربـيـن ويـديـويـي روي ميكروسكوپ يا استفاده از ويديو ميكروسكوپ ديجيتال براي ارسال تصوير اسلايد يا لام به مراكز مورد نظر.
جراحي از راه دور
جـراحـي روباتيك استفاده از ابزاري است كه با بهره‌گيري از بازوهاي روباتيك، حركت دست جراح را بسيار دقيق به درون بدن بيمار منتقل مي‌كند و تصاوير هنگام عمـل را بـه صـورت واضح و شفاف در اختيار جراح قرار مي‌دهد. چيزي كه پزشك را قادر به كنترل جراحي مي‌كند يك اتصال اينترنتي قوي اسـت كـه بـراي بـرقـراري ارتبـاط بيـن پزشك و وسايل جراحي، مانيتورها و همچنين ارتباط با پزشكان با تجربه مورد استفاده قرار گيرد. از آنجا كه در اين روش پزشك با جان بيمار سر و كار دارد نـمــي‌تــوان بــا ايـنـتــرنـتــي كـه قطـع و وصـل مي‌شود، اقدام پزشكي را انجام داد. جراحي از راه دور تـنـها در زمان دور بودن جراح و بيمار كــاربــرد نـدارد. يـكـي از بـزرگـتـريـن مـشـكـلات جـراحـان لـرزش بـي اختيـار دستشان است. در حال حاضر دست‌كش‌هاي خاصي ساخته شده كه حركات دست جراح را در فضاي سه بعدي تشخيص مي‌دهند، از ميان اين حركات، لرزش تنـاوبـي دسـت، فيلتـر شـده و مابقي حركات به بازوي دقيقي كه بر روي بدن بيمار در حال انجام عـمـــل اســـت، مـنـتـقـــل مـــي‌شـــود. بـــراي انـجــام عـمــل‌هــاي دقـيــق تــر، جــراحــي بــر روي مــدل مصنوعي و بزرگ‌تري از اندام بيمار انجام گرفته و حـركات در مقياس كوچك‌تر بر روي اندام واقعي پياده مي‌شود. با وجود اينكه جراحي از راه دور فوايد زيادي دارد مشكلاتي را نيز به دنبال دارد از جمله اينكه هر چه فاصله بين پزشك و بيمـار زيـاد شـود سـرعت ارتباط با تجهيزات و مـانيتـورهـا كمتـر مـي‌شـود و در چنيـن شرايطي ممكن است پزشكان درگير يك تاخير بيست و پنـج ثـانيـه‌اي روي مـانيتـورهـا شـونـد كـه هميـن ثـانيه‌هاي اندك در شرايطي خاص براي بيمار حـكـم مـرگ يـا زنـدگـي را خواهد داشت. مانع اصلي براي جراحي از راه دور اين است كه اين كار هنوز نه فقط در ايران بلكه در تمام نقاط دنيا يك تكنولوژي نوين است و مي‌توان گفت هنوز جنبه فانتزي دارد كه با استفاده از فناوري‌هاي نوين بشر به توانايي انجام آن دست يافته‌است ولي همه بيماران مايل نيستند تحت چنين عملي قرار گيرند.
اولين جراحي از راه دور فرا اقيانوسي در جهان
بـراي اولـيـن بـار عـمـل جراحي از راه دور با كمك روبات در 7 سپتامبر 2001 انجام گرفت. در اين عمل جراحي كيسه صفراي زن 68 سالهاي بستري در بيمارستان سيوايل در شرق فرانسه، توسط تيم جراحي در نيويورك برداشته شد. در اين عمل جراحي حدود هفت هزار كيلومتر بين تيم جراحي در نيويورك و بيمار بستري شده در بيمارستاني در شرق فرانسه فاصله وجود داشت. پزشك مستقر در نيويورك وسايل جراحي نهاده شده در اتاق عمل توسط روبات را دستكاري مي‌كرد و اين عمل با كمك خط فيبر نوري پرسرعت و با استفاده از سيستم جراحي روباتيك لاپاروسكوپي زئوس به مدت 54دقيقه به طول انجاميد، در اين عمل بيمار بعد از يك هفته فعاليت عادي خود را از سر گرفت.
روش روباتيك
در سـال 1988، انجـام جـراحي با حداقل تهاجم (ام آي اس) با ورود دوربين‌هاي كـوچكـي از طـريـق سـوراخ‌هـاي كـوچـك انجام شد.اولين سيستم روباتيك، سيستم جراحي داوينچي در اتاق‌هاي جراحي، در 11 جولاي 2000 توسط (اف دي اي) تاييد شد. اين ربات شامل قسمتي ميلي‌متري براي كنار زدن شش است. سه وسيله از شكاف كوچكي (1-5/0 سانتي متر) بين دنده‌ها در قفسه سينه وارد مي شوند. اين سه وسيله، دو تا در حكم دست‌هاي جراح و يكي در حكم دوربيني براي انتقال تصاوير به واحد خارجي هستند. اين روبات حركت دست را جراح توسط يك سيستم كامپيوتري به سيگنال ديجيتال تبديل كرده و به سر ديگر وسيله ارسال مي‌كند. در سمت جراح واحد خــارجــي شـبـيــه يــونـيــت بــراي نـشستـن جـراح اسـت كـه جـراح بـا در دسـت گـرفتـن جوي‌استيك‌ها و مشاهده قلب بيمار در تمام مدت جراحي از طريق دوربين جراحي مي‌كند، انتقال حركت دست جراح به واحد داخلي با جوي استيك‌ها امكان پذير است.
مزاياي روش روباتيك
كاهش دوران طولاني نقاهت پس از عمل جراحي، دردهاي بعد از جراحي، زمان لازم براي بستري بيمار در بيمارستان و هزينه‌هاي مربوطه
عدم نياز به شكستن استخوان جناغ و باز كردن قفسه سينه
بهبود يافتن سريع زخم‌هاي مربوط به شكاف‌هاي كوچك ايجاد شده
در دسترس بودن جراحان خبره با قابليت‌هاي منحصر به فرد در مكان‌هاي بيشتر
معايب روش روباتيك
افزايش فاصله بين پزشك و بيمار كاهش سرعت ارتباط با تجهيزات و مانيتورها
امكان ايجاد تاخير بيست وپنج ثانيه‌اي روي مانيتورها با توجه به شرايط پزشكان
زمان تاخير بين وقتي كه جراح حركت چاقو را مي‌بيند تا وقتي كه واقعا برش را انجام مي‌دهدكمتر از يك پنجم ثانيه افزايش احتمال برش محل اشتباه
در حال حاضر قابليت انجام عمل توسط روبات در ماكزيمم فاصله حدود 300 كيلومتر (در ارتباط با سيم) و 35 كيلومتر (با ارتباط بي سيم)
عدم تمايل بيماران براي تحت عمل قرار گرفتن به دليل جديد بودن اين تكنولوژي
گران قيمت بودن روبات‌ها
عدم وجود فيدبك حسي
عدم درك حسي از محيط اطراف بيمار توسط پزشك
ارتقاء داوينچي(روبات جراح با سيستم جراحي سه بعدي جديد)
سيستم روباتيك جراحي داوينچي كه طي ماه هاي گذشته در اختيار متخصصان جراحي روباتيك قرار گرفته است به منظور افزايش دقت و ايمني جراحي به سيستم تصويري 3 بعدي و كنترل دقيق تر انساني مجهز شد.
مـتـخـصـصـان جـراحـي روبـاتـيـك شـركـت (ايـن‌تـي‌تـيـوسـرجـيـكـال)آخـريـن سيستم روباتيك جراح خود را به سيستم 3 بعدي اچ‌دي و تنظيمات جديد انساني ارتقا داده است.
سيستم داوينچي كه در روزهاي واپسين سال 2008 به جهان جراحي روباتيك پا گذاشته است به پزشكان اجازه مي دهد بيماران را با كمك هوش مصنوعي روبات‌ها جراحي كنند.
بـــازوهـــاي روبــاتـيــك داويـنـچــي نـسـبــت بــه دست‌هاي انسان از استواري و چالاكي بيشتري برخوردار بوده و سيستم تصويري جديد از 10 بار گنجايش بزرگنمايي و دقت بيشتر برخوردار است.
محققان‌موسسه(اين‌تي‌تيوسرجيكال)معتقدند استفاده از اين سيستم جراحي روباتيك از ميزان ريسـك نهـايـي جـراحـي و آلودگي هاي پس از جراحي كاسته و زمان مورد نياز براي بهبود بيمار را كاهش خواهد داد.
سـيـسـتـم 3 بعـدي تصـويـري جـديـد پـوشـش تـصـويـري بـيـشـتري از منطقه تحت جراحي به جـراحـان داده و بـه ايـن شكل دقت جراحي را افزايش خواهد داد. سيستم كنترلي داوينچي نيز بـه واسـطـه تـنـظـيمات جديد ارتقا يافته است تا جراح بتواند با اطمينان بيشتر عمليات را به پايان بـرسـانـد. هـمـچـنـين اين تنظيمات جديد امكان كـنـتـرل 2 نفره سيستم جراحي يا استفاده هاي آمـوزشـي از آن را نـيز به وجود آورده است.بر اســـاس گـــزارش گـيــزمــگ، مـقــامــات شــركــت اين‌تي‌تيوسرجيكال معتقدند سيستم داوينچي اثـبـاتـي بـر تـلاش هـاي اين شركت در ارائه راه حل‌هاي سريع و موثر براي كاهش ريسك در انجام انواع جراحي ها و كاهش زمان بهبودي نـهـايـي بـيـمـار خـواهـد بود. به گفته اين شركت تمامي سيستم هاي سابق داوينچي را مي توان به زودي به سيستم تصويري و كنترلي جديد ارتقا داد.
منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۱۳۲، متینه کاغذگران