روش134- سی تی آنژیوگرافی
سي تي آنژيو جايگزيني مناسب وكم هزينه‌تر از آنژيوپلاستي
بيماري‌هاي قلبي عروقي از مهم‌ترين و شايع‌ترين بيماري‌ها در سراسر جهان به شمار مي‌روند. پزشكان همواره تاكيد مي‌كنند پيشگيري بهتر از درمان است و اين واقعيتي انكار ناپذيراست. پيشگيري از بيماري هاي قلب و عروق به جز عوامل ژنتيك تا حد زيادي به شيوه زندگي و عادات غذايي بستگي دارد. رعايت يك برنامه غذايي مناسب و سالم ، داشتن تحرك در زندگي روزمره، كنترل وزن، عدم استعمال دخانيات و دوري از استرس، لازمه سلامت قلب هستند. درصورت انسداد سرخرگ‌هاي قلب اقدامات پزشكي براي رفع آن لازم است و براي جلوگيري از پيامدهاي ناخوشايند ناشي از بيماري‌هاي قلبي، بايد درمان لازم صورت گيرد. با پيشرفت علم و تكنولوژي‌هاي اخير مهندسان پزشكي همواره به دنبال روش‌هايي با هزينه و زمان كمتر براي كمك به بيماران بوده‌اند كه در اينجا به برخي از اين قبيل روش‌ها در كمك به بيماران قلبي اشاره مي‌كنيم.
قلب
قـلـب عـضو بسيار مهم و حياتي است كه از چهار حفره اصلي (دو دهليز و دو بطن) تشكيل شـده اسـت و بـا انـقباض خود (حدد 70 بار در دقيقه) خون را در ريه‌ها و سراسر بدن به جريان مي‌اندازد و بدين طريق اكسيژن و مواد مورد نياز را بــه سـلــول‌هــا رسـانـده و مـواد زائـد نـاشـي از سوخت و سازسلول‌ها را جمع‌آوري و توسط كليه‌ها و پوست دفع مي‌كند. به علاوه قلب با تلمبه كردن خون تيره سياهرگ‌ها به ريه موجب اكسيـژن‌گيـري مجـدد و دفـع دي اكسيـد كـربن خـون تـوسـط ريـه‌هـا مـي‌شود. خود قلب براي انجام عمل انقباض و خونرساني به جريان خون كافي و مناسب نيازمند است كه اين كار توسط شــريــان‌هــايــي بـه نـام (شـريـان كـرونـر) صـورت مي‌گيرد. اين شرائين در اصل از ريشه آئورت كه شاهرگ اصلي بدن است منشاء گرفته و خون را به بافت عضلاني قلب مي‌رساند.
اختلالات قلبي عبارتند از :
آترواسكلروز(تصلب شرائين:) به طور معمول ديواره داخلي سرخرگ‌ها صاف و انعطاف پذير است كه امكان حركت جريان خون را به راحتي فراهم مي‌كند، اما گاهي با گذشت زمان تجمع باقيمانده ذرات چربي در داخل ديواره رگ منجر به تشكيل يك پلاك عروقي مي‌شود. زماني كه اين روند (كه آترواسكلروزيس يا تصلب شرايين نام دارد) باعث شكنندگي و تنگي سرخرگ كرونر شده و آن را دربرگيرد بيماري عروق كرونر رخ خواهد داد. ادامه تشكيل و رسوب باقيمانده‌هاي چربي در ديواره عروق، باعث باريك‌تر شدن سرخرگ‌ها شده و جريان خون كاهش مي‌يابد. اين پلا ك‌ها مي‌توانند جريان خون سرخرگي را به حدي كاهش دهند كه باعث درد قلبي (آنژين) يا حمله قلبي شوند.
آنژين صدري: به صورت درد و ناراحتي در قفسه سينه، بازو، گردن يا فك ظاهر مي‌شود و زماني روي مي‌دهد كه عروق كرونر اجازه عبور خون كافي را به عضله قلب نمي‌دهند. آنژين به طور مشخص طي فعاليت بدني يا استرس روحي يعني زماني كه قلب شديدتر كار مي‌كند و به اكسيژن بيشتري نياز دارد، روي مي‌دهد و تنها چند دقيقه (5- 1دقيقه) طول مي‌كشد و با استراحت فروكش مي‌كند. در آنژين صدري آسيب دائمي به عضله قلب وارد نمي‌شود.
حمله قلبي(آنفاركتوس :) در حمله قلبي، يك لخته خون معمولا در قسمت بار يك رگ شكل مي‌گيرد و راه عبور خون را مسدود مي‌كند. اين قطع جريان خون داراي اكسيژن در عضله قلب منجر به صدمه به بخشي از عضله قلب مي‌شود. برخلاف درد آنژين، درد ناشي از حمله قلبي معمولا بيش از 15 دقيقه طول مي‌كشد و با استراحت برطرف نمي‌شود. براي جلوگيري از وقوع حمله قلبي ناشي از انسداد عروق كرونر امروزه روش‌هاي تشخيصي و كارآمدي وجود دارد. يكي‌از مطمئن‌ترين روش‌ها براي تشخيص وجود گرفتگي در عروق كرونر آنژيوگرافي است. در انفاركتوس بخشي از عضله قلب دچار نكروز يا آسيب دائمي مي‌شود.
تاريخچه آنژيوگرافي
اين روش كه در ابتدا بر روي حيوانات آزمايشگاهي انجام شد، براي اولين بار در سال 1929 توسط ورنر فورسمن بر روي انسان صورت گرفت. هدف فورسمن ابداع روشي براي رساندن مستقيم داروها به درون قلب بود، اما قابليت تكنيك فورسمن، به عنوان يــك ابـزار تشخيصـي تـوسـط افـراد ديگـر مـورد تـوجـه قـرار گرفت. امروزه سالانه بيش از يك ميليون كاتتريزاسيون و آنژيوگرافي قلبي براي اهداف تشخيصي، مداخله درماني يا هردو انجام مي‌پذيرد.
آنژيوگرافي
آنــژيــوگــرافــي يــا آرتــريــوگــرافـي يـك روش تصـويـربرداري پزشكي است كه در آن اجزاي دسـتـگــاه گــردش خــون شــامــل: ســرخــرگ‌هـا، سـيـاهـرگ‌هـا و حـفـره‌هـاي قـلب با تابش اشعه ايكس به تصوير كشيده مي‌شوند. آنژيوگرافي يكي از اقدامات تهاجمي قلبي به شمار مي‌رود به اين صورت كه كاتتر يا لوله‌اي باريك از طريق سياهرگ يا سرخرگ‌هاي پا يا دست به سمت قلب هدايت شده و مستقيما اندازه گيري‌ها و تصويربرداري‌هاي لازم را ميسر مي‌سازد.
نتايج به دست آمده از آنژيوگرافي كرونري عبارتند از مشخص كردن تعداد عروق كرونري، نـشـان دادن مـحـل دقـيق انسداد داخل عروق و نشان دادن وسعت انسداد عروق.
راه‌هــاي درمـان گـرفـتـگـي رگ‌هـاي كـرونـر بـراسـاس ميـزان گـرفتگـي عـروق شـامـل درمان دارويي، آنژيوپلاستي و عمل جراحي قلب باز است.
كاربرد درماني آنژيوپلاستي
در اين روش بادكنك يا بالون بسيار ظريفي به داخل رگ‌هاي بدن فرستاده مي‌شود و با فشار بر ضايعه‌اي كه موجب تنگي رگ شده است باعث ايجاد شكاف شده و ميزان گرفتگي را به ميزان قابل توجهي كاهش مي دهد. گاه از حلقه‌هاي ظـريـف و فنر مانندي استفاده مي‌شود كه مانع گرفتگي مجدد رگ مي‌شود.
استنت
استنت يك لوله مشبك و فنر مانند است كه در محل گرفتگي تعبيه مي‌شود تا از گرفتگي مجدد رگ جـلــوگـيــري كنـد و عمـومـا شـامـل دو نـوع دارويي (آغشته به ماده دارويي ضدپلاكتي) و غير دارويي است.
ليزر جايگزين بالون 
آنژيوپلاستي با ليزر، جايگزين مناسبي براي بالون است كه در دهه اخير توسعه يافته و يك روش مـفـيد براي بيماري‌هاي عروق كرونري است. اثر ليزر آنژيوپلاستي به عنوان يك روش تجربي تا مدت ها باقي مي‌ماند و در برخي مراكز تحقيقاتي انجام مي‌شود. اين روش مشابه بالون آنژيوپلاستي است، با اين تفاوت كه كاتتر ليزر، برنده و تيز است و يك پروب فلزي يا يك كابل فيبر نوري دارد كه توسط يك دسته از پرتوهاي نوري، ضايعات چربي را كه در ديواره عروق كرونر رسوب كرده از بين مي‌برد.
عوارض آنژيوگرافي و آنژيوپلاستي
بيمار ممكن است به ماده كنتراست واكنش حساسيتي نشان دهد.
خطر لخته شدن خون درون لوله كاتتر و انتقال آن به عروق و انسداد رگ‌ها
كاهش عملكرد كليه‌ها در بيماران مبتلا به ديابت يا مشكل كليوي به دليل دفع ادراري ماده كنتراست
ممكن است آنژيوگرافي موفق به رفع گرفتگي نشود، حتي اگر توانست تنگي را برطرف كند امكان تنگي مجدد وجود دارد يا امكان دارد استنت در محل مناسب تعبيه نشده باشد.
به دليل استفاده از اشعه ايكس،در خانم‌ها بايد تست بارداري انجام شده و عدم بارداري اطمينان حاصل شود (مقدار اشعه بي خطر به نظر مي‌رسد)
در آنژيوپلاستي مانند آنژيوگرافي عوارض كم و ناچيز است اما به ندرت اتفاق مي‌افتد كه كاتتر عروق را پاره كند و موجب خونريزي داخلي شود و نيز امكان دارد كاتتر قسمتي از ديواره داخلي عروق خوني را كنده و باعث انسداد شود.
دستگاه سي‌تي آنژيو 
عـوارض دستگـاه سـي تـي آنـژيـو قطعـا بسيـار كمتـر از آنژيوگرافي است اما گاهي متخصصان قلب بدون توجه به اين مسئله براي بيمار آنژيوگرافي تجويز مي‌كنند و به صورت خودارجاعي خودشان انجام مي‌دهند. دستگاه‌هاي كه به عنوان دستگاه سي تي آنـژيـو معـروف شده‌اند در واقع دستگاه‌هايي سي تي اسكن 64 اسلايس هستند كه مي‌توانند علاوه بر اسكن قسمت‌هاي مختلف بدن از داخل رگ و عروق كرونر قلب هم تصويربرداري كنند.
تصـويـربـرداري ايـن دستگاه‌ها بسيار دقيق است و عوارض آن به مراتب كمتر از دستگاه‌هاي آنژيوگرافي است . ديگر لازم نيست وسيله تصويربرداري وارد رگ بيمار شود و مثل يك عكس ساده كليه با تزريق وريدي از جلوي آرنج ، تصويربرداري از عروق انجام مي‌شود و فرد مراجعه كننده بلافاصله مي‌تواند از روي تخت بلند شود و به خانه برود و هيچ عارضه‌اي ندارند. در حالي كه آنژيوگرافي بسيار دردناك است و فرد بيمار بايد عوارض زيادي را تحمل كند، هزينه سي تي آنژيو نيز در گران‌ترين مراكز خصوصي كمتر از نصف آنژيوگرافي است اما برخي متخصصان قلب براي اينكه سي تي آنژيو را متخصص راديولوژيست انجام مي‌دهد براي بيمار آنژيوگرافي تجويز مي‌كنند و به صورت خود ارجاعي خودشان اين كار را انجام مي‌دهند بدون اينكه هيچ مرجع ديگري بر لزوم اين كار نظارت داشته باشد. بحث خودارجاعي پزشكان در تمام كشورها يك بحث چالش برانگيز است و هيچ بعيد نيست كه منـافـع مـادي در تجـويز اين موارد دخيل باشد، نـمــي‌تــوان گـفــت كــل ايـن نـوع خـدمـات خـود ارجاعي ممنوع شود اما بايد قانونمند شود و يك گـروه مـتـخـصـص بـايـد ايـن موارد را تأييد كنند و‌گر‌نه ممكن است پزشك براي سود بيشتر به بيمار يا بيمه ضرر بزند. مسئله ديگر اين است كه تعداد دستگاه‌هاي سي تي آنژيو در كشور كمتر از نياز كشور است، در زمان حاضر حدود 3تا 4دستگاه سي تي آنژيو در كشور وجود دارد كه برخي از آن‌ها در بخش خصوصي است و براي رسيدن به اين هدف بايد در هر استان حداقل يك مركز سي‌تي آنژيو يا سي تي اسكن 64 اسلايس وجود داشته باشد.
مزاياي سي تي آنژيوگرافي
سي تي آنژيوگرافي قادر است تنگ شدن عروق خوني را به موقع تشخيص دهد و درنتيجه زمان كافي براي درمان وجود دارد.
سـي تـي آنـژيـوگرافي جزئيات آناتوميك دقيق تري از عروق خوني نسبت به MRI مي‌دهد.
محدوديت‌هاي آنژيوگرافي CT
در شـخـصـي كـه بـسـيـار چـاق اسـت تصاوير كيفيت بسيار خوبي نخواهند داشت.
در بـيـمـارانـي كـه بـيـمـاري كليوي پيشرفته يا ديابت شديد دارند نبايد انجام شود چون ماده حـاجـب مـي‌تـوانـد بـه عـمـلـكـرد كـلـيوي صدمه بيشتري بزند.
اگر بيماري، ضربان نامنظم قلب داشته باشد يا پلاك هاي متعدد كلسيمي در جدار رگ داشته باشد ممكن است CT آنژيوگرافي به سختي تفسير شود .
CT آنژيوگرام به اندازه آنژيوگرافي با كاتتر در عكس‌برداري از عروق پيچ در پيچ قابل اطمينان نيست . به خصوص در شريان‌هاي كرونري در قلبي كه به سرعت در حركت است.
CT آنژيوگرافي براي ديدن عروق خوني در نقاط كليدي بدن استفاده مي‌شود كه شامل : مغز، كليه‌ها، لگن، پاها، قلب گردن و شكم است.
پزشكان از روش سي تي آنژيو براي موارد زير استفاده مي‌كنند :
تشخيص بيماري‌ها و آنوريسم (بزرگ شدن)آئورت و ساير رگ هاي بزرگ.
تشخيص تنگي‌ها در رگ‌هايي كه جريان خون را به مغز محدود مي‌كند و منجر به حمله مغزي مي‌شود.
تشخيص بيماري‌ها در شريان‌هايي كه به سمت پاها مي‌روند و نازك شده‌اند.
ديدن مسير رگ‌هاي كليه براي پيوند كليه يا بيماري‌هاي رگ كليه.
صدمه را در شريان‌هاي گردن، سينه، شكم و لگن نشان مي‌دهد.
شريان‌هاي تغذيه كننده به تومور را قبل از جراحي ارزيابي مي‌كند.
شريان‌هاي ريوي را براي تشخيص آمبولي ريه بررسي مي‌كند
منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۱۳۳، مهندس ساناز احمدزاده، مهندس سیده زینب طالب زاده، مهندس زهرا حسن زاده