تجهیزات161- ديسپنسر (Dispenser)
ديسپنسر وسيله‌اي است كه در خانواده پي پت‌ها و رقيق كننده‌ها قرار مي‌گيرد. مدل‌هاي مختلفي از ديسپنسرها وجود دارد كه شامل مدل‌هاي مورد استفاده در كارهاي شيميايي، ايمنولوژي ،ميكروبيولوژي و فارماكولوژي مي‌شود. در انستيتوها و موسساتي كه حجم انجام آزمايش‌ها بالا است، نياز به روش‌هاي اتوماتيك بوده و از توزيع كننده‌هاي اتوماتيك استفاده مي‌شود كه ميزان توزيع توسط برنامه‌هاي كامپيوتري كنترل مي‌شود.
در اين مبحث، در مورد ديسپنسرهاي دستي كه به آن‌ها پي پت‌هاي تكرار كننده (Repeater pipettes) نـيــز اطــلاق مــي‌شــود، صـحـبــت مــي‌شــود. بــه طــور معمـول، از ديسپنسرهاي دستي استفاده مي‌شود.
ديسپنسر وسيله‌اي است چند منظوره كه در آزمايشگاه به منظور انجام فعاليت‌هاي زير مورد استفاده قرار مي‌گيرد:
1- براي خارج كردن و توزيع مقداري از مايعات يا محلول‌ها در مواردي كه به دقت بالايي احتياج نيست.
2- براي توزيع مقادير مختلف مايعات و محلول‌ها كه در مخزن ذخيره ديسپنسر وجود داشته و حجم‌هاي توزيع از پيش تعيين شده است. (توزيع مكرر با مقادير ثابت نهايي)
3- براي مخلوط كردن محلول‌ها با خارج كردن و رها كردن پي در پي آن‌ها، با استفاده از مكش و تخليه پي در پي آن‌ها
4- براي تيتر كردن محلول‌ها با استفاده از تخليه پي در پي محلول درون ديسپنسر تا رسيدن به نقطه انتهايي تيتراسيون
5- بـراي رقـيـق كـردن غلظت محلول‌ها توسط مخلوط كردن مقادير مشخصي از محلول و رقيق كننده
6- استفاده مشابه با پي پت
7- براي توزيع محيط‌هاي كشت در ظروف كوچك مخصوص كشت باكتري (پتري ديش)
ديسپنسرهاي اتوماتيك مجهز به ابزارهايي بوده كه به حركت ظروف كشت و ذخيره كردن آن ها وقتي محيط‌هاي كشت توزيع شده، به كرات مورد استفاده قرار مي‌گيرند. استفاده دقيق (در حجم كم) از محيط‌هاي كشت با استفاده از سرنگ‌هاي يك بار مصرف پلاستيكي با سوزن 16 انجام مي‌شود.
ديسپنسر معمولا مي‌تواند براي برنامه‌هايي مانند فعاليت‌هايي كه سازنده ارائه كرده است برنامه ريزي شود.
اصول استفاده از ديسپنسر
به طور كلي، ديسپنسرهاي پيشرفته توسط ريز پردازنده‌ها كنترل مي‌شوند و داراي اجزاي زير هستند:
1- انتخابگر حجم: اين چرخ شستي براي تنظيم كردن حجم مورد نظر براي توزيع استفاده مي‌شود. اين مقدار بر روي صفحه ديسپنسر مشخص مي‌شود.
2- صفحه ديجيتال: اين قسمت، حجم انتخاب شده، آلارم‌ها و خطاهاي ديسپنسر، ميزان انرژي باتري و ... را نشان مي‌دهد.
3- اهرم تعيين حجم: اين اهرم پيستون متصل به سرنگ را فعال مي‌كند.
4- اهرم پر كننده: يك اهرم مكانيكي بوده كه به صورت دستي فعال مي‌شود و بدين صورت، مايع را به سمت مخزن مي‌كشد.
5- اهرم تخليه: اين اهرم، محلول مورد نظر را از ديسپنسر، خارج مي‌كند.
6- رابــط تــوزيــع: ايــن رابــط شــامــل سـيستـم درزگير و راهنما براي اطمينان از مناسب بودن تنظيمات است.
7- مقياس حجم: حداكثر ميزان توزيع ممكن بـا آداپـتـور مـشـخص شده را نشان مي‌دهد. در بـرخـي مـوارد، مـقـدار حـجـم بـاقـي مـانـده را نيز مشخص مي‌كند.
8- مخزن ذخيره: مخزني است كه مايع مورد نظر را نگهداري كرده و شامل مدل‌هاي متفاوتي است.
9- نـوك تـوزيـع: ايـن قـسـمـت مـحـلـول‌هـا را عـرضـه مـي‌كنـد. اين قسمت در انتهاي آداپتور توزيع واقع شده است و بدون آن، امكان استفاده از ديسپنسر وجود ندارد.
10- دكمه خاموش و روشن
11- باتري
اجزاي ديسپنسر
بــراي انـجــام فـعــالـيــت‌هــاي خــاص تــوســط ديسپنسر، لوازم مناسب مورد نياز است.
-حجـم تـوزيع: ديسپنسرها براي استفاده در محدوده‌هاي حجمي از پيش تعيين شده ساخته شده‌اند. قبل از استفاده، بايد نوع محلول استفاده شـده و ميـزان حجـم مـورد نظر براي توزيع نيز مشخص شود. شركت‌ها، آداپتورها (مبدل)ي متفاوتي را عرضه مي‌كنند. جدول 1، ظرفيت آداپتورهاي مورد نظر براي حجم‌هاي معين را نشان مي‌دهد.
نكات لازم در استفاده از ديسپنسر
بر اساس نوع ديسپنسر، برخي از حداقل موارد لازم در زير نوشته شده است:
1- دقت شود كه ديسپنسري كه براي محلول مورد نظر طراحي شده است، استفاده شود.
2- محيط كار پاكيزه، داراي اندازه مناسب و با تهويه و نور مناسب استفاده شود.
3- دماي اتاق بايد پايدار بوده؛ به نحوي كه محدوده تغييرات آن، 5/0 درجه سانتيگراد بوده و بين 4 تا 40 درجه سانتيگراد باشد. متوسط دماي مورد نياز، 20 درجه سانتيگراد است.
4- در صورت كار با مواد سمي و تركيباتي كه داراي خطر بيولوژيك هستند، نكات ايمني كاملا رعايت شود.
5- منحصرا از نوك‌هاي طراحي شده براي آن نوع از ديسپنسر استفاده شود.
نگهداري روزانه
1- تميز كردن ديسپنسر با استفاده از پارچه نم دار و شوينده‌هاي ملايم
2- ضد عفوني كردن ديسپنسر با ايزو پروپرانول60%
3- جلـوگيـري از ورود رطـوبـت بـه درون قسمـت كنتـرل الكتـرونيكـي و (يا) ساير قسمت‌هاي دستگاه
تعويض باتري (در صورت نياز)
1- محفظه باتري باز شود. اين عمل با لغزش ساده كلاهك از موقعيت بسته به موقعيت باز صورت مي‌گيرد.
2- باتري كهنه برداشته شده و بر اساس توصيه‌هاي انجام شده، دفع شود.
3- باتري جديد كه داراي مشخصات مشابه باتري اصلي است، جايگزين شود. قبل از گذاشتن باتري ،محل اتصال را با دستمال تميز كنيد.
4- درپوش محفظه باتري را ببنديد
منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۱۳۵، محمد علی محمدی، مراد رستمی، محمدحسین صفاری