پزشکی بالینی

سل كانتر دستگاهی است که  تعداد گلبول هاي قرمز (RBC)، گلبول هاي سفيد (WBC) و پلاكت ها را اندازه گيري مي كند. همچنین برخی از اين دستگاه ها قابليت اندازه گيري هموگلوبين، هماتوكريتMCHC, MCH, MCV مورفولوژي گلبول هاي قرمز و شمارش افتراقي سلول هاي سفيد را هم دارند. استفاده از این آنالیزور هماتولوژی مزایایی چون افزايش دقت و سرعت كار، افزایش صحت نتایج، کاهش خطاهای کاربری و کاهش هزينه ها را شامل می شود.هدف از كاليبراسيون دستگاه هاي سل كانتر، تنظيم پارامترها با توجه به شرايط محيطي و كيفيت مواد مصرفي در هر آزمايشگاه است.
سل كانترها از لحاظ قطر دريچه عبور سلول ها و شمارش الكترونيكي آن ها، همچنین حجم برداشت نمونه در كمپاني سازنده كاليبره می شوند و معمولا تا هنگامی كه يك يا چند قطعه از آن تعويض شود، نياز به كاليبراسيون مجدد در اين خصوص ندارند.  همچنین در همان جا خون كنترل مخصوصي براي كاليبره کردن دستگاه تهيه مي کنند که كيفيت كاليبراسيون به كيفيت خون كاليبراتور و مواد مصرفي بستگی دارد. پس باید در نگهداری آنها دقت زیادی به کار برد و پیش از استفاده آنها را به دماي اتاق رساند.
اولين گام در كاليبراسيون دستگاه سل كانتر استفاده از روش كاليبراسيون خودکار توسط خود دستگاه است. در اين روش اپراتور ابتدا برنامه خاص كاليبراسيون خودکار را اجرا کرده و سپس مقادير مشخص شده در جدول خون كاليبراتور را براي 5 پارامتر مورد نياز (WBC,RBC,HGB,MCV,PLT) وارد جدول مخصوص كاليبراسيون كه روي نمايشگر سل كانتر مشاهده مي شود، مي کند. سپس اپراتور بايد 3 الي 5 مرتبه خون كاليبراتور نرمال را به دستگاه جهت قرائت وارد کند. دستگاه در اين حالت 5 پارامتر مذکور را جهت كاليبره کردن شمارش و اندازه گيري مي کند.
دستگاه هاي سل كانتر به صورت خودکار ستون % CV و % فاکتور هر پارامتر را جداگانه محاسبه و نمايش مي دهند و اپراتور با توجه به مقادير % CV مي تواند كاليبراسيون خودکار انجام شده را بپذيرد يا آن را حذف کرده و مجددا كار را تكرار کند.در صورتي كه % CV و Factor به دست آمده در كاليبراسيون خودکار بزرگ تر از حد مجاز دستگاه باشد، عمليات كاليبراسيون مجددا تكرار می شود و البته پیش از شروع مجدد بايد عامل به وجود آورنده خطا را شناسايي و حذف کرد.
اپراتور بايد بلافاصله پس از كاليبره کردن دستگاه و تاييد آن، مجددا همان خون كاليبراتور را حداقل 3 بار به دستگاه داده و نتايج به دست آمده را با مقادير ارائه شده در جدول كاليبراتور مقايسه کند. در صورت قابل قبول بودن نتايج حاصله مي توان كار را با ساير نمونه ها ادامه داد و در صورتي كه در نتايج به دست آمده نتيجه يك يا چند پارامتر قابل قبول نباشد، بايد فاكتور آن پارامتر را با استفاده از روابط های مخصوص تصحيح کرد.
اصول كنترل كيفيت
جهت حصول اطمينان خاطر از عملكرد يك دستگاه سل كانتر لازم است روزانه دقت و صحت نتايج با استفاده از روش هاي استاندارد و متنوع بررسی شود.
كنترل كيفي دقت (Precision)
دقت دستگاه در گرو تكرار پذير بودن نتايج آن است. به همین منظور لازم است كه اپراتور حداقل هفته اي يك مرتبه دستگاه سل كانتر را با يك نمونه خون از لحاظ دقت در عملكرد و تكرار پذير بودن نتايج بررسی کند. یعنی باید یک نمونه خون از يك ويال و فقط با استفاده از 10 نتيجه بعدي، % CV محاسبه شود. % CV هاي به دست آمده بايد در محدوده قابل قبول ذكر شده باشند.
كنترل كيفي صحت (Accuracy)
كنترل كيفي صحت عملكرد دستگاه با استفاده از يك يا چند خون كنترل معتبر در محدوده هاي نرمال،  Highو Low انجام مي پذيرد. بايد توجه داشت كه حتما به تاريخ انقضاء و تاريخ مصرف پس از باز شدن درب ويال ها دقت شود و همچنين شود كه انجام آزمايشات كنترل كيفي با استفاده از خون كنترل در دماي ذكر شده در بروشور آنها صورت پذيرد. به طور كلي كليه موارد تذكر داده شده در بروشور خون كنترل مورد مصرف رعايت شود. به این ترتیب که در دستگاه سل كانتر وارد منوي Q.C شده (Quality Control) و مقادير داده شده براي پارامترهاي خوني در جدول همراه خون كنترل و همچنين EXP.DATE,LOT.NO آن وارد شود.
براي اطمينان بيشتر از صحت عملكرد دستگاه بهتر است كه اين تست هر روز قبل از قرائت نمونه ها و با استفاده از نوع خون كنترل (Low,Normal,High) اجرا شود.دستگاه هاي سل كانتر به صورت خودکار نتايج حاصل از قرائت خون كنترل را درمنوي مخصوصي نگهداري مي كنند و پس از گذشت 3 الي 30 روز مقادير آماري مربوط به صحت عملكرد دستگاه را محاسبه مي كنند. یعنی با توجه به % CV هاي به دست آمده، اپراتور قادر به كنترل كيفيت صحت نتايج قرائت شده توسط دستگاه خواهد بود.

کاليبراسون اتوکلاو
هدف از کالیبراسیون دستگاه اوتوکلاو این است که دمای حقیقی اوتوکلاو در حین کارکرد دقیقا همان دمایی باشد که برای آن تعیین شده است. از تاریخ 31 نوامبر 1998 به کمپانی هایی که دارای اعتبارنامه آژانس کالیبراسیون نباشند اجازه این کار داده نشده است.بدون انجام کالیبراسیون، به دلیل وجود خطاهای احتمالی چون عدم کارکرد صحیح قطعات الکترونیکی، آسیب دیدن پروب دما، یا حتی وجود خطا در اندازه گیری گیج فشاری، دانستن دمای حقیقی داخل اوتوکلاو نا ممکن است.پس نمی توان کالیبراسیون این دستگاه را نادیده گرفت، چرا که عدم کارکرد هر یک از قسمت های گفته شده منجر به ایجاد خطا در امر استریلیزاسیون می شود.
کالیبراسیون به خصوص زمانی که منطبق با اصول UKAS(United Kingdom Accreditation Service)  باشد، مورد تایید چندین محکمه قرار می گیرد که این بیانگر اعمال دقت و توجه بالا در کالیبراسیون است.
برای انجام کالیبراسیون، مهندس های سرویس کار یک پروب کالیبره شده را وارد اوتو کلاو کرده و آن را در دمای تنظیم شده ای قرار داده، و قرائت می کنند تا تاییدیه کالیبراسیون حاصل شود. شیوه هایی که جهت انجام این امر صورت می گیرد در کارخانه های  مختلف متفاوت است اما همگی از قوانین تایید شده توسط آزمایشگاه کالیبراسیون UKAS تبعیت می کنند. مهندسان پس از اتمام کار دستگاه را پلمپ کرده تا دستیابی به  این قسمت ها و اعمال تغییر کالیبراسیون از بین برود.
مقادیر ثبت باید شامل موارد زیر باشد:
• جزئیات روش کار
• تجهیزات مورد استفاده (ثبات ها و ترموکوپل ها)
• پارامترهای پردازش (زمان و دما)
• جنس بارگذاری
• موقعیت ترموکوپل
کالیبراسیون همیشه تنظیم کنترل اوتوکلاو را در بر نمی گیرد. گاهی نرم افزار کنترلی دستگاه در دسترس نیست. اگر اوتوکلاو نتواند تنظیم شود ، دمای تنظیم شده می تواند با استفاده از اطلاعات حاصل از تایید کالیبراسیون  اختلاف را جبران کند. اگر به هر دلیلی تنظیمات اوتوکلاو لازم نباشد بهتر است که کسی که کار سرویس دستگاه را انجام می دهد از پیش مطلع شود.
صحت عملکرد
یکی از چندین نوع تستی که برای اوتو کلاو وجود دارد، بارگذاری آن است تا از صحت تجزیه و تحلیل انواع مختلف بارگذاری اطمینان حاصل شود. معمولا یک داده نگار کالیبره شده چند کاناله برای اندازه گیری به کار گرفته می شود به طوریکه تعداد قابل توجهی قطب در بار به اضافه قطب های برجسته اوتو کلاو ثبت می شوند. با آنالیز این نتایج می توان به مشکلات موجود در تنظیمات اوتوکلاو یا مشکلاتی که در بارگذاری وجود دارد پی برد.
به عنوان مثال بین بطری های شیشه ای و پلاستیکی یا بین ظروف فلزی و پلاستیکی تفاوت های زیادی وجود دارد. صحت عملکرد تنها راهی است برای اطلاع از اینکه واقعا چه اتفاقی برای بار می افتد.
تست بار اهمیت بسیار زیادی دارد تا ببینیم که آیا تجزیه تحلیل بار واقعا با آنچه که هست تطابق دارد یا خیر. یک آزمایشگاه کالیبراسیون خوب جهت دستیابی به بهترین نتایج، این فاکتورها را بررسی می کند. به هر حال صحت عملکرد فقط یکبار انجام می شود و بعد از آن کالیبراسیون انجام می گیرد.
تمام اندازه گیری ها با خطا همراه هستند. این خطا ها به دو گونه اند: خطاهای معلوم، که تا حدی
 می توان آن ها جبران کرد  و خطاهای نا معلوم که نمی توان  آن ها را جبران کرد.
تایید کالیبراسیون نتایج را مشخص کرده و درجه اطمینان را نشان می دهد. به بیان دیگر در 95 درصد موارد ترازها مطلوب بوده و می توان احتمال داد که در 95 درصد زمان های دیگر دمای درست را به علاوه یا منهای خطای تخمینی نشان خواهد داد. در گواهینامه UKAS معیارهای تخمین و محاسبه خطا آورده شده است.
برای روشن تر شدن مطلب مثالی می زنیم، فرض کنید نتیجه کالیبراسیون °C 5/121 باشد، با تخمین خطای °C 5/0 ± می توان انتظار داشت که با درجه اطمینان 95 درصد، دمای واقعی اوتوکلاو کالیبره شده بین°C 121 و °C 122خواهد بود. در نظر داشته باشید که درجه اطمینان 95 درصد بوده و هنوز 5 درصد احتمال دارد که این طور نباشد. این ضریب اطمینان به راحتی می تواند تا 99 درصد یا حتی بیشتر زیاد شود اما منجر به بالا رفتن خطا می شود. یعنی با درجه اطمینان 99 درصد، خطا°C 75/0 ± تخمین زده می شود.

منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۸۸