پزشکی بالینی

يوروديناميك؛ تشخيص و درمان بي اختياري ادرار

امروزه شيوع بيماري‌هاي مربوط به مثانه و مجاري ادراري به سرعت روبه رشد است.  يكي از شايع‌ترين انواع اين بيماري ها، بي اختياري ادراري در بانوان و تنگي مجرا در آقايان است. بي‌اختياري ادراري در بانوان ، وقوع عدم اعتماد به نفس ، ترس و شبهه از حضور دراز مدت در اجتماع و موارد ديگري است كه موجب ناراحتي و آزار اين قشر در اجتماع مي‌شود. 
طي مشاوره‌هاي انجام شده با اين قشر از بيماران، مي توان به جرات اشاره كرد كه كليه اين بيماران حاضربه انجام هر عملي در جهت بهبود اين بيماري هستند. يكي از دستگاه‌هايي كه به بيماران و از همه مهم‌تر به پزشك معالج در جهت تشخيص اين بيماري كمك مي‌رساند دستگاه يوروديناميك است.در اين مقاله، ابتدا مروري كلي بر شايع‌ترين بيماري‌هاي مجاري ادراري در مردان و زنان خواهيم داشت . سپس ضمن آشنايي با دستگاه يوروديناميك به توضيح انواع تست‌هاي آن مي‌پردازيم.

دسـتـگـــاه يــوروديـنــامـيــك ، دسـتـگــاهــي كــامــلا  تشخيصي است كه به طور وسيعي براي تشخيص بـيـمـاري هـاي مـربـوط بـه قـسـمـت زيـريـن سـيـستم ادراري مـانـنـد بـي اخـتـيـاري ادراري بـه خـصـوص بي اختياري در بانوان و تنگي مجرا در آقايان كاربرد دارد. 
از شـايـع‌تـريـن مشكلات مثانه در مردان و زنان مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1-تكرر ادرار(Frequency): تكرر ادرار بيشتر از 7 بار در روز كه فاصله زماني آن كمتر از 2 ساعت باشد.

2- ادرار شـبـــانــه (Nocturia): بـيــدار شــدن از خـواب جـهت دفع ادرار بيشتر از يك بار در طول شب

3- فوريت ادراري(Urgency): نياز ضروري به دفع ادرار

4- بي اختياري ادراري

5- بـــي اخـتـيــاري ادراري تــوام بــا فــوريــت ( Urge Incontinence ): نشست ادراري غيرقابل كنترل با احساس شديد نياز به دفع ادرار

6-  بــي اخـتـيــاري ادراري تــوام بــا اسـتــرس (Stress Incontinence): ريـزش ادرار بـا سرفه ، عطسه و دويدن

7-  شب ادراري(Nocturnal Enuresis)

8-  سوزش (Dysuria): درد يا سوزش در موقع دفع ادرار

9- ادرار خـونـي ( Haematuria): دفع خون در ادرار

10-  دفع شدن ادرار به سختي (Voiding Difficulty ): نياز به  ‌زور زدن يا تامل در شروع ادرار 

11-  پـرولاپـس (Prolapse): پرولاپس يا همان افـتـادگـي كـه مـخـتـص بـانوان است كه در صورت احـسـاس يـا مـشـاهده يا خروج توده‌اي از واژن به بيرون صورت مي پذيرد.
روش تشخيص كليه بيماري هاي فوق الذكر با دريـافت شرح حال از بيمار ، معاينه و در صورت نـيـاز تـسـت يـوروديـناميك جهت درمان  به وسيله پزشك انجام مي پذيرد.
انـجام تست يوروديناميك در ارتباط با بيماران زير الزامي است:
1.افرادي كه مشكل در دفع ادرار دارند.
2.افرادي كه بي اختياري ادراري توام با سرفه و عطسه و نياز به جراحي دارند .
3.افرادي كه بي اختياري ادراري فوريتي و توام با سرفه و عطسه دارند.
4.افــرادي كــه مـشـكــلات كـمـپـلـكـس مـثـانـه اي دارند.
5.افرادي كه مشكلات ادراري و مثانه‌اي پس از جراحي قبلي و ژنيكولوژي دارند.
6.افرادي كه جراحي بي اختياري ادراري آن ها قبلا پاسخي نداده است.
تـسـت يـوروديناميك تنها توسط 2 كاتتر باريك يـكـي در مـجـراي ادرار جـهـت انـدازه گـيـري فشار مـثــــانــــه‌اي )Pves (و ديــگــــري در ركــتــــوم جــهــــت اندازه گيري فشارشكمي Pabd()صورت مي‌گيرد .
در ادامه برخي از انواع تست هاي يوروديناميك شرح داده شده است :

تست يوروديناميك 
تـسـت يـوروديـنـامـيـك مـهم‌ترين تست سرپايي جهت بررسي فانكشن ادراري نرمال و غير نرمال خـصـوصاً در مثانه و مجاري ادراري است . با اين تـسـت مـي تـوان تشخيص افتراقي در موارد انسداد ادراري (تنگي مجرا ، BPM) و انواع بي اختياري هاي ادراري را به بهترين نحو انجام داد كه اين عمل به پــزشــك جـهـت درمـان دقـيـق تـر كـمـك بـه سـزايـي مي‌كند.
از جـمـلــه تـســت هــايــي كــه در يــوروديـنــامـيـك صورت مي گيرد موارد ذيل هستند:

‌يوروفلومتري
‌ادرار باقيمانده
‌سيستومتري
‌ويدئو يوروديناميك
 ‌يوروفلومتري 
يوروفلومتري ، تست بررسي نوار ادرار و نحوه دفع جريان ادرار و بررسي ميزان دفع ادرار است. 
ايـن نـوع تـسـت از جمله ساده ترين تست هاي يـوروديـنـاميك است و معمولا بر روي مراجعاني صــــورت مـــي گــيـــرد كـــه دچـــار بــيــمـــاري از نـــوع Voiding Difficultyهستند.
به منظور انجام اين تست ، بيمار بايستي با مثانه پر بـه كـلـيـنـيـك مـراجـعـه كـرده و دفـع ادرار در مخزن مـربـوطـه صـورت گـيـرد تـا پزشك بتواند به وسيله سـنـسـوري كـه در قسمت تحتاني اين مخزن تعبيه شـــده اســـت كــلــيـــه پـــارامــتـــرهـــاي تــشـخـيـصــي را اندازه گيري كند.

باقيمانده ادرار  
بـلافاصله پس از تست يوروفلومتري ، پزشك مي بايست ميزان باقيمانده ادرار را در مثانه بررسي كند ، اين امر توسط دستگاه سونوگرافي و يا سوند و يــا  Scannerدر عــرض چـنـد ثـانـيـه انـدازه گـيـري مــي‌شــود. اگــر چـنــانـچـه تـسـت يـوروفـلـومـتـري يـا بـررسـي بـاقـيـمـانـده ادراري مـوفـقـيت آميز نباشد ، جـهت تشخيص بايد از تست سيستومتري كمك گرفت.

انواع تست هاي سيستومتري

1: Filling Cystometry: اين تست نشان دهنده پارامترهايي از جمله ميزان الاستيتي مثانه ، قابليت گنجايش آن است. اين تست مي تواند ميزان ريزش ادرار را در مـواقـع  سرفه و يا عطسه مورد ارزيابي قـرار دهـد. بـنـابـرايـن ايـن تـست حساسيت مثانه را مي‌سنجد. 
روش ايـن تـسـت بـديـن صـورت است كه مثانه توسط سوند قطره قطره با فشار ثابت پر مي شود و با كاتترهاي وصل شده به بيمار مي توان ميزان فشار مثانه اي ، فشار شكمي و فشار دتروسر (Detrusor) را اندازه گيري كرد.

Voiding Cystometry :2: ايـــن تـســت جـهــت تـشـخـيــص انـسـداد مـجـرا يـا مـثـانـه  Under Active ‌بلافاصله پس از انجام تست   Filling Cystometry ‌انـجام مي پذيرد كه در تشخيص مشكلاتي كه در دفع ادرار و ميزان انسداد وجود دارد كمك چشم گيري مي‌كند. 
قابل ذكر است كه هيچ گونه آمادگي و تمهيداتي از جمله ناشتا بودن و.... قبل از تست يوروديناميك نـيـاز نـيـسـت فـقط در موارد عفونت ادراري امكان انـجـام تـست وجود ندارد و بايستي از عدم وجود عــفــونــت در ادرار قـبــل از تـســت يـوروديـنــامـيــك اطمينان حاصل شود.

جمع بندي 
اهـميت تست يوروديناميك بدين جهت است كـه بـا اسـتـفـاده از ايـن تـست مي توان بيماري هاي مربوط به بي اختياري ادراري و مشكلات آن را به درسـتي تشخيص داد ، دستگاه يوروديناميك تنها وسـيـلــه تـشـخـيـصــي بــراي مـشـخـص كـردن دقـيـق مـشـكـلات عـصـبـي عضلاني مثانه است كه سبب افتراق نوع بي اختياري هاي ادراري مي شود. 
پـيـامـد اسـتـفـاده از ايـن تـست  تشخيص صحيح بيماري به وسيله پزشك و در نتيجه درمان موفق آن است. با اين تست ساده و در عين حال باارزش و سـرپـايـي و بـدون جـراحـي لـگـن و يـا ژنـيـكـولوژي مي‌توان نوع اختلالات به وقوع پيوسته درمثانه را دقيقا تشخيص داده و درمان كرد.
در كـنـار هـمـه تـجـربـيـات و تشخيصات پزشك مـربـوطـه انـجام تستي در جهت استحكام و تحقق بخشيدن به آن نتايج را نمي توان ناديده گرفت.
ايـن تـسـت بـسـيـار ساده علاوه بر اين كه حالت تهاجمي ندارد بلكه به نوبه خود دردناك نيست و برروي  بيمار در كمال راحتي صورت مي گيرد و در قبال آن يك سري پارامترهاي تشخيص اساسي و مهم بيمار در اختيار پزشك قرار مي گيرد كه همه اين موارد كمك شاياني به بهبودي و درمان قطعي بيمار مي‌كند.

منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۱۰۲