پزشکی بالینی

کوليت اولسراتيو به طور اوليه رکتوم، کولون نزولي يا تمام طول روده بزرگ را درگير مي‌کند و با التهاب منتشر لايه‌هاي سطحي موکوزال تشخيص داده مي‌شود. در مقايسه با کوليت اولسراتيو، کرون ممکن است هر ناحيه‌اي از لوله گوارش، از دهان تا مقعد را درگير کند، اما به طور اوليه به کولون (با يا بدون بيماري روده کوچک) محدود است. نشانگان روده تحريک‌پذير (IBS)، بيماري شايعي است که زندگي فردي، رواني، اجتماعي و اقتصادي مبتلايان را تحت تاثير قرار مي‌دهد. اغلب مبتلايان به نشانگان روده تحريک‌پذير با درد گذراي شکمي، نفخ، اسهال يا يبوست (نشانگان روده تحريک‌پذير همراه با اسهال يا همراه با يبوست) و تناوب غيرطبيعي دفع مدفوع تشخيص داده مي‌شوند.

مديريت درمان بيماري‌هاي التهابي روده

• آمينوساليسيلات‌ها: آمينوساليسيلات‌ها به عنوان درمان نگهدارنده در مبتلايان به بيماري‌هاي التهابي روده خفيف تا متوسط تجويز مي‌شوند. اين گروه داروها براي درمان کوليت اولسراتيو و به صورت قيد نشده در برچسب دارويي، براي درمان کرون نيز تجويز مي‌شوند.

آمينوساليسيليک اسيد که با نام مسالامين شناخته مي‌شود، در القاي بهبودي و درمان نگهدارنده مبتلايان به کوليت اولسراتيو موثر است. سولفاسالازين که مولکول سولفاپيريدين متصل به 5- آمينوساليسيليک اسيد است، از گذشته براي درمان کوليت اولسراتيو تجويز مي‌شده است. سولفاسالازين اولين آمينوساليسيلات مورد استفاده در بيماري‌هاي التهابي روده است و خواص ضدالتهابي مطلوب آن روي لوله گوارشي، تصادفا زماني که براي درمان آرتريت روماتوييد به کار مي‌رفت، يافت شد. مصرف اين دارو با عدم تحمل و عوارض ناخواسته کشنده‌اي نظير گزانتما، تب، آنژيوادم، تخريب کبد همراه است.

طي زمان مشخص شد که بخش فعال سولفاسالازين، 5- آمينوساليسيليک اسيد است و مقصر در بروز بسياري از عوارض ناخواسته دارو، بخش سولفاپيريدين آن. تجويز 5- آمينوساليسيليک اسيد مقعدي درمان ارجح در هر دو شکل کوليت اولسراتيو خفيف تا متوسط است. مزيت اصلي اين شيوه درمان، اثرگذاري مستقيم دارو بر محل مورد نظر و به حداقل رساندن عوارض ناخواسته سيستميک است. 5- آمينوساليسيليک اسيد خوراکي در بيماراني که تمايلي به مصرف مقعدي اين دارو ندارند و نيز با عدم تحمل اين شيوه مصرف روبه‌رو بوده‌اند، توصيه مي‌شود.

• کورتيکواستروييدها: با توجه به خاصيت ضدالتهابي اين گروه دارويي، اشکال مقعدي، خوراکي و وريدي آن براي درمان کوليت اولسراتيو تجويز مي‌شوند و انتخاب شکل دارويي بستگي به شدت و وسعت بيماري دارد. تجويز مقعدي کورتيکواستروييدها در مقايسه با شکل مقعدي 5- آمينوساليسيليک اسيد اثربخشي کمتري دارد، اما ترکيب هر دو از مصرف هر کدام از آنها به تنهايي به مراتب موثرتر است. استروييدهاي خوراکي نظير پردنيزون، در اغلب موارد براي بيماران با کوليت اولسراتيو فعال متوسط تا شديد تجويز مي‌شوند.

کورتيکواستروييدهاي وريدي در بيماران بستري مبتلا به کوليت اولسراتيو شديد يا فولمينانت و آن گروه از بيماران که به درمان با کورتيکواستروييدهاي خوراکي پاسخ نداده‌اند، توصيه مي‌شوند.

کورتيکواستروييدها، درمان اصلي براي القاي بهبود و متوقف ساختن پيشرفت بيماري کرون متوسط تا شديد در نظر گرفته مي‌شوند. تجويز اين گروه دارويي در بيماري کرون به دليل شروع اثر سريع آن در کاهش التهاب روده متداول است و بهبودي طي 4 تا 8 هفته در نزديک به 75 تا 95 درصد از بيماراني که کورتيکواستروييد خوراکي يا وريدي به ميزان 40 تا60 ميلي‌گرم در روز براي آنها تجويز شده، ديده مي‌شود. البته با وجود آنکه پاسخ‌دهي درماني به استروييدها خوب است، به دليل عوارض ناخواسته و نيز ناکفايتي در مقايسه با ساير داروهاي موجود، مصرف آن به عنوان داروي نگهدارنده توصيه نمي‌شود.

• ايمونومدولاتورها: درمان‌هاي مهارکننده دستگاه ايمني شامل آزاتيوپرين و متابوليت آن يعني 6-مرکاپتوپورين در درمان نگهدارنده مبتلايان به کرون موثر هستند. دوز داروي مصرفي براي درمان بيماري‌هاي التهابي روده معمولا کمتر از دوز به کار رفته براي مهار سيستم ايمني پس از پيوند است.

در مورد بيماري کرون، موثرترين دوز آزاتيوپورين 2 تا 5/2 ميلي‌گرم در روز به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن و براي 6- مرکاپتوپورين، 1 تا 5/1 ميلي‌گرم به ازاي هرکيلوگرم وزن بدن در روز است. در حدود 25 تا50 درصد از بيماراني که درمان با آزاتيوپرين يا 6- مرکاپتوپرين را تحمل نکرده‌اند، از درمان با متوترکسات سود مي‌برند. دوزهاي بالاتر از 5 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن در روز سيکلوسپورين، در القاي بهبودي در بيماران با بيماري کرون فعال موثر شناخته شده است، هرچند که معمولا عود بيماري به دنبال قطع مصرف دارو رخ مي‌دهد.

• آنتي‌بيوتيک‌ها: پرمصرف‌ترين آنتي‌بيوتيک در درمان بيماري‌هاي التهابي روده، مترونيدازول و سيپروفلوکساسين هستند. مطالعات انجام شده روي اثربخشي آنتي‌بيوتيک‌ها در درمان کرون يا کوليت اولسراتيو براي نتيجه‌گيري قطعي کافي نيستند.

مديريت درمان نشانگان روده تحريک‌پذير

همان‌طور که مي‌دانيم، نشانگان روده تحريک‌پذير يک بيماري مزمن با علت ناشناخته است. بنابراين درمان‌هاي موجود اغلب بر علامت درماني متمرکز شده‌اند و هدف اصلي برطرف کردن علايم و بهبود کيفيت زندگي بيمار است. بسياري از بيماران تشديد علايم بيماري را پس از مصرف غذاهاي خاص گزارش کرده‌اند. بنابراين آنها سعي مي‌کنند با حذف آن مواد، علايم را کنترل نمايند. توصيه متداول به مبتلايان به نشانگان روده تحريک‌پذير، افزايش ميزان فيبر مصرفي در رژيم غذايي روزانه است.

درد در نشانگان روده تحريک‌پذير ناشي از اسپاسم عضلات ناحيه کولون است. بنابراين داروهايي که روي عضلات صاف يا روي گيرنده‌هاي کولينرژيک روده اثر دارند، کمک‌کننده هستند. داروهاي ضداسپاسم نظير هيوسن، سيمفروپيوم، پيناوريوم و نيز عصاره نعناع مي‌توانند به طور موقت باعث بهبود دردشکمي در مبتلايان شوند.

در مبتلايان به نشانگان روده تحريک‌پذير همراه با اسهال، حرکات روده سريع‌تر از افراد عادي است. لوپرامايد تنها داروي ضداسهال است که تحقيقات کاملي در مورد اثربخشي آن در نشانگان روده تحريک‌پذير انجام شده است. لوپرامايد دفعات دفع را کاهش مي‌دهد، اما تاثيري در کاهش درد، نفخ يا علايم کلي نشانگان روده تحريک‌پذير ندارد.

آنتي‌بيوتيک‌هاي غيرقابل جذب نيز ممکن است در درمان نشانگان روده تحريک‌پذير موثر باشند. تحقيقاتي در زمينه اثربخشي ريفاکسيمين در درمان نشانگان روده تحريک‌پذير انجام شده است.

سال‌هاست که پروبيوتيک‌ها در درمان نشانگان روده تحريک‌پذير مورد استفاده قرار مي‌گيرند. به طور کلي پروبيوتيک‌ها باعث بهبود علايم نشانگان روده تحريک‌پذير مي‌شوند.

در مطالعات آنتاگونيست گيرنده HT3-5 (آلوسترون) در درمان علايم نشانگان روده تحريک‌پذير موثر شناخته شده است. البته اخيرا اين دارو فقط در درمان نشانگان روده تحريک‌پذير همراه با اسهال شديد در زنان که با شکست درماني روبه‌رو شده‌اند، به کار مي‌رود.

لوبيپروستون، يک اسيد چرب دو حلقه‌اي است که به طور اختصاصي کانال‌هاي کلرايد تيپ دو را فعال مي‌کند. اين دارو با افزايش حرکت نمک و آب بر لومن روده اثر مي‌کند. به نظر مي‌رسد که لوبيپروستون در بهبود علايم کلي نشانگان روده تحريک‌پذير همراه با يبوست در زنان موثر است.

آگونيست‌هاي گيرنده HT4-5 ، نيز در درمان اين بيماري مطرح‌اند. تگاسرود تنها آگونيست گيرنده HT4-5 است که به بازار آمد، ولي به دليل عوارض قلبي به سرعت از بازار جمع شد.

ضدافسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي و مهارکننده‌هاي انتخابي بازجذب سروتونين نيز در بهبود کلي علايم نشانگان روده تحريک‌پذير موثر شناخته شده‌اند.

منبع: نشریه سپید شماره ۲۰۹