دارو11- درمان‌و داروهاي ضدقارچ
در طول چند سال اخير، شمار مبتلايان به عفونت‌هاي قارچي مهاجم به ميزان قابل‌توجهي افزايش يافته است. در واقع گونه‌هاي مختلف کانديدا، شايع‌ترين علت عفونت بيمارستاني خون در کشور آمريکا محسوب مي‌شود. ساير عفونت‌هاي قارچي نظير آسپرژيلوس SPP، زيگوميست و فوزاريوم نيز شيوع زيادي در ميان عفونت‌هاي مهاجم يافته‌اند.
دلايل متعددي براي اين افزايش شيوع مطرح شده که استفاده بي‌رويه از آنتي‌بيوتيک‌هاي وسيع‌الطيف از آن جمله است. به علاوه بيماران دچار سوختگي و نوتروپني يا آنها که به تغذيه وريدي نيازمندند، دريافت‌کنندگان کليه پيوندي، دريافت‌کنندگان داروهاي تضعيف‌کننده سيستم ايمني و داروهاي شيمي‌درماني نيز مستعد عفونت‌هاي قارچي هستند. براي ساليان متمادي، تنها داروي ضدقارچ موجود در بازار آمفوتريسين B و آزول‌ها بودند، اما خوشبختانه طي دهه گذشته داروهاي ضدقارچ جديدي با مکانيسم اثر مطلوب‌تر، طيف اثر وسيع‌تر و عوارض ناخواسته کمتر وارد بازار شده‌اند.
آزول‌ها
براي نزديک به دو دهه، ضدقارچ‌هاي گروه آزول براي درمان انواع مختلف عفونت‌هاي قارچي مورد استفاده بودند. آزول‌ها خود به دو گروه مجزا تقسيم مي‌شوند: «ايميدازول‌ها» و«تريازول‌ها». ايميدازول‌ها شامل داروهايي نظير کلوتريمازول، کتوکونازول، مايکونازول هستند. از جمله تريازول‌ها هم مي‌توان به فلوکونازول، ايتراکونازول، ترکونازول، وريکونازول و پوساکونازول اشاره کرد.
ايميدازول‌ها در اشکال موضعي متنوعي چون کرم‌ها، لوسيون‌ها، شامپوها، قرص‌هاي واژينال، آب‌نبات و محلول‌ها موجودند. کتوکونازول که اولين آزول خوراکي موجود در بازار براي درمان عفونت‌هاي قارچي موضعي و سيستميک بوده، روي انواع مختلف کانديداها موثراست. به بيماراني که کتوکونازول را برايشان تجويز مي‌کنيد، تذکر دهيد که قرص‌هايشان را همراه با يک نوشيدني اسيدي مصرف کنند تا جذب دارو بهتر انجام شود.
در ميان تريازول‌ها، فلوکونازول که يک ضدقارچ تريازول نسل اول است، برتري‌هاي متعددي نسبت به ساير آزول‌ها دارد. از جمله اين برتري‌ها مي‌توان به طيف اثر گسترده‌تر دارو اشاره کرد. فلوکونازول روي اغلب کانديداها و کريپتوکوکوس نئوفرمنس موثر است.
ايتراکونازول نيز همانند فلوکونازول مي‌تواند به شکل خوراکي يا وريدي تجويز شود. طيف اثر آن نيز مشابه فلوکونازول است با اين تفاوت که روي آسپرژيلوسSPP نيز موثر است. وريکونازول در سال 2002 ميلادي از سوي سازمان غذا و داروي آمريکا مورد تاييد قرار گرفت. اين دارو نيز طيف فعاليت ضدقارچي وسيعي دارد و روي آسپرژيلوس، به خصوص آسپرژيلوس‌هاي مقاوم به آمفوتريسين B موثر است.
در مورد وريکونازول براي مطلوب‌کردن سطح جذب دارو نيازي به محيط اسيدي نيست. به علاوه، اين دارو در مقايسه با کتوکونازول و ايتراکونازول فراهمي‌زيستي بهتري دارد. وريکونازول بايد يک ساعت قبل، يا يکي دو ساعت بعد از غذا مصرف شود، زيرا غذاهاي چرب جذب آن را کاهش مي‌دهند. حدود 20 درصد از مصرف‌کنندگان وريکونازول دچار اختلالات بينايي گذرا نظير ترس از نور، تاري ديد و تغيير در ديد رنگي مي‌شوند. بروز اين عوارض ارتباطي با نحوه مصرف دارو (خوراکي يا وريدي) ندارد.
پازاکونازول، جديدترين ضدقارچ گروه آزول، در سال 2006 ميلادي مورد تاييد قرار گرفته و فعاليت ضدقارچي وسيعي از جمله عليه کانديداهاي مقاوم به آزول‌هاي قديمي‌تر دارد. برخلاف وريکونازول، پازاکونازول عليه زيگوميست نيز موثر است. پازاکونازول تنها به شکل سوسپانسيون خوراکي موجود است که البته فراهمي‌زيستي ضعيفي دارد. اگر اين دارو همراه با غذاهاي چرب مصرف شود، فراهمي‌زيستي‌اش تا 400 درصد افزايش مي‌يابد.
پلينزها
داروهاي ضدقارچ گروه پلينز شامل آمفوتريسين B، نيستاتين و ناتامايسين است. قبل از ورود آزول‌هاي وسيع‌الطيف و اکينوکاندين‌ها به بازار، آمفوتريسين B با وجود خطر مسموميت با آن، درمان استاندارد بيشتر عفونت‌هاي قارچي سيستميک بود. پلينزها با تخريب غشاي سلولي اثرات خود را نشان مي‌دهند. آمفوتريسين B در اشکال مختلفي موجود است. اين دارو روي بيشتر قارچ‌هاي مهاجم شامل کانديدا SPP، آسپرژيلوس SPP موثر است. مسموميت کليوي و کبدي از جمله عوارض اين داروست. به دليل عوارض نگران‌کننده احتمالي ناشي از مصرف آمفوتريسين B، بيمار بايد در زمان مصرف تحت نظر پزشک باشد. نيستاتين شباهت زيادي به آمفوتريسين B دارد، به جز آنکه به دليل خطر مسموميت، به شکل داخل وريدي تجويز نمي‌شود.
آليلامين‌ها
تربينافين يک ضدقارچ خانواده آليلامين است که با مهار آنزيم اکسيژناز (موثر در بيوسنتز استرول) اثر مي‌کند. اين دارو به هر دو شکل خوراکي يا موضعي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تربينافين داروي خط اول درمان انيکومايکوزيس يعني عفونت قارچي ناخن است.
اکينوکاندين‌ها
اين خانواده دارويي از جديدترين داروهاي ضدقارچ موجود در بازارند. مکانيسم اثر متفاوت اين دارو‌ها در مقايسه با داروهاي قديمي‌تر، قابليت‌هاي برجسته‌اي به آنها بخشيده است. کاسپوفونژين، ميکافونژين، آنيدولافونژين از جمله داروهاي اين گروه هستند. همه آنها طيف اثر مشابهي دارند و فقط به شکل وريدي موجودند. به علاوه، در مقايسه با داروهاي قديمي‌تر به مراتب بي‌خطرتر و کم‌عارضه‌ترند. کاسپوفونژين در سال 2001 ميلادي براي درمان مبتلايان به آسپرژيلوس مهاجم که داروهاي قديمي را تحمل نکرده‌اند يا دچار عود بيماري شده بودند، مورد تاييد قرار گرفت. همچنين اين دارو براي درمان کانديديازيس مري، آبسه‌هاي داخل شکمي، پريتونيت و عفونت‌هاي پلور ناشي از آسپرژيلوس SPP کاربرد دارد.
ميکافونژين در سال 2005 ميلادي به بازار آمد و براي درمان کانديديازيس مري و نيز به صورت پروفيلاکتيک در بيماراني که تحت پيوند سلول‌هاي بنيادي قرار مي‌گيرند، تجويز مي‌شود.
آنيدولافونژين نيز در سال 2006 ميلادي از سازمان غذا و داروي آمريکا تاييديه دريافت کرده است.
منبع: نشریه سپید شماره ۲۱۸