دارو39- عوارض داروهاي آرام‌بخش در اطفال
ساليانه، ميليون‌ها نوزاد در سراسر جهان براي بهره‌گيري از مداخلات پزشکي، نيازمند آرامش‌بخش و کنترل درد هستند. طي 25 سال گذشته، گام‌هاي بلندي در راه تامين سلامت اين گروه از بيماران با بررسي دقيق‌تر عوارض جانبي داروهاي مصرفي برداشته شده و نتايج حاصل به امضاي انجمن متخصصان بيماري‌هاي اطفال آمريکا، انجمن متخصصان دندان‌پزشکي اطفال آمريکا و انجمن متخصصان بي‌هوشي آمريکا رسيده است. مشاهده مي‌شود که کودکان زير شش سال يا کودکان با تاخير تکاملي در مقايسه با ساير کودکان، نياز به آرام‌سازي و تسکين عيمق‌تري دارند.
تلاش براي رسيدن به يک تسکين موفق بدون مواجه شدن با عوارض جانبي، هنوز در ميان متخصصان ادامه دارد. خوشبختانه امروزه اين آمار به رقم 2/0 درصد نزديک‌تر شده است. در اواسط دهه 1980، دستورالعمل‌هاي درماني متعددي از سوي سازمان‌هاي گوناگون براي کاهش عوارض جانبي داروهاي آرامش‌بخش اعلام شد. اين دستورالعمل‌هاي جديد موجب شدند ميزان مرگ و مير ناشي از آرامش‌بخش‌ها در کودکان، از يک مورد در هر 10 هزار بيمار به يک مورد در هر 60 هزار مورد برسد. البته با تجديدنظرهاي جديد روي دستورالعمل‌ها، هنوز هم عوارض جانبي ناشي از اين ترکيبات رخ مي‌دهند.
انواع آرام‌بخش‌ها
دستورالعمل‌هاي جديدي که از سوي انجمن متخصصان بيماري‌هاي اطفال و متخصصان دندان‌پزشکي اطفال آمريکا ترويج شده‌اند، يکي از چهار روش زير را براي آرام‌بخشي پيشنهاد مي‌کنند: حداقل آرام‌بخشي (اضطراب‌زدايي)، آرام‌بخشي متوسط، آرام‌بخشي عميق و بي‌هوشي عمومي. آرام‌بخشي متوسط، وضعيتي است که به بيمار اين امکان را مي‌دهد تا فرآيند دردناک را تحمل کند و به طور هم‌زمان رفلکس‌هاي حمايتي مانند رفلکس استفراغ (گگ) و سرفه را داشته باشد. اين آرام‌بخشي، شايع‌ترين شکل استفاده از اين روش‌ها در برخي از اعمال جراحي است و گه‌گاه طي انجام روش‌هاي تشخيصي ماند MRI، CT و اعمال دندان‌پزشکي نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
ميزان شيوع عوارض جانبي
مطالعات گذشته‌نگر شيوع عوارض جانبي ناشي از آرام‌سازي کودکان را 6/0 تا 25 درصد اعلام کرده‌اند. هرچند که اين بررسي‌ها مطرح کرده‌اند که 99 درصد از عوارض مذکور، خفيف تا متوسط هستند. شايع‌ترين عارضه جانبي ناشي از آرام‌سازي کودکان، هيپوکسي است.
علل عوارض جانبي
بيماران خردسال در مقايسه با بزرگسالان در آرام‌سازي متوسط، در معرض خطر عوارض بيشتري هستند و کمترين تحمل‌پذيري را در برابر خطا دارند. در بسياري از مطالعات نشان داده شده که کودکان در مقايسه با بزرگسالان به آرام‌سازي عميق‌تري نياز دارند، بنابراين بايد يا دوز دارو را بالاتر برد يا به درمان چند دارويي روي آورد. مطالعات گذشته‌نگر تلاش کرده‌اند تا مکانيسم‌هاي احتمالي را که سبب افزايش خطر بروز عوارض جانبي در طي آرام‌سازي بيماران مي‌شوند، بررسي کنند. مطالعه‌اي روي 95 بيمار، ميزان وقوع مرگ يا آسيب دايمي نورولوژيک را در بيماران مورد سنجش قرار دادند. نتايج نشان دادند که 80 درصد از اين عوارض جانبي به طور اوليه دستگاه تنفسي را درگير مي‌کنند.
تداخلات دارويي
مطالعات نشان داده‌اندکه تداخلات دارويي، بيشترين ارتباط را با ميزان شيوع عوارض جانبي دارد. بنابراين تهيه شرح‌حال و سابقه مصرف دارويي دقيق در کودکان قبل از شروع هر نوع داروي آرام‌کننده‌‌اي الزامي است. به‌خصوص مصرف داروهايي که با متابوليسم کبدي تداخل دارند مانند سيپروفلوکساسين، فلوکونازول، فلوکستين، آميودارون و داروهاي ضدرتروويروس بايد مورد توجه قرار گيرند. داروهايي که سبب تاخير در کليرانس کليوي ساير داروها مي‌شوند و داروهايي را که ممکن است موجب آثار سينرژيستيک شوند، بايد در نظر بگيريد.
دوزاژ بالاي دارويي
مطالعات نشان داده‌اند که 71 درصد از بيماران که بيش از حد مجاز داروهاي آرام‌کننده را مصرف کرده‌اند، از عوارض ناخواسته داروها رنج مي‌برند. همچنين بيماراني که دوز بالاي ميدازولام را همراه با مورفين مصرف مي‌کنند، بيشترين عوارض را تجربه خواهند کرد.
دفع ناکامل دارو از بدن
متخصصان بايد درباره فارماکوکينتيک و فارماکوديناميک داروهاي آرام‌کننده اطلاعات کافي داشته باشند. داروهاي اصلي که براي آرام‌بخشي به کار مي‌روند، عبارتند از کلرال هيدرات، مپريدين، پنتوباربيتال و فنوتيازين‌ها. اين داروها در مقايسه با ساير داروها، نيمه عمر طولاني‌تري دارند، بنابراين دريافت‌کنندگان آنها بايد تا دفع کامل دارو از بدن تحت مراقبت قرار گيرند. سن بيماران نيز نيمه عمر داروها را تحت تاثير قرار مي‌دهد. به‌طور مثال، کلرال هيدرات نيمه عمري در حدود 28 ساعت در نوزادان و 10 ساعت در شيرخواران دارد.
خطا در تجويز دارو
پيشگيري از عوارض
وقوع تداخلات دارويي و مصرف دوز بالاي دارو را مي‌توان با تهيه شرح حال دقيق از سوابق مصرف دارويي بيمار به حداقل رساند. محاسبه صحيح محدوديت‌هاي دوز داروهاي آرام‌بخش به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن کودک، ترويج رژيم‌هاي دارويي استاندارد، کنترل دو يا سه‌گانه دوزاژ دارو در حين تجويز توصيه مي‌شود.
منبع: نشریه سپید شماره ۱۰۱