روش87- شمارش كامل خون (CBC)
CBC يا شمارش كامل خون كه به عنوان FBC هم ناميده مي شود، تستي است كه يك پزشك يا متخصص درخواست مي كند تا اطلاعاتي در مورد سلول هاي خون بيمار به دست آورد.سلول هاي موجود در سيستم گردش خون عموما به سه نوع تقسيم مي‌شوند: سلول هاي خوني سفيد، سلول هاي خوني قرمر و پلاكت ها. بالا يا پائين بودن سطح هر يك از اين انواع سلول ها مي تواند نشان دهنده وجود يك بيماري باشد ،بنابراين شمارش سلول هاي خوني جزء معمول ترين تست هاي خوني مورد استفاده در پزشكي هستند و مي‌توانند اطلاعات كلي در مورد سطح سلامتي شخص فراهم كنند.
روش ها
با استفاده از نمونه خوني اخذ شده و در يك لوله تست كه حاوي يك ماده ضد انعقاد است نگهداري مي شود و به آزمايشگاه ارسال مي شود.
در گذشته شمارش سلول هاي خون به صورت دستي انجام مي شد به اين صورت كه نمونه خون بيمار روي يك اسلايد قرار داده شده و زير ميكروسكوپ بررسي مي شد. امروزه اين فرايند به صورت كاملا اتوماتيك با استفاده از آنالايزرهاي اتوماتيك انجام مي شود و تنها حدود %30 نمونه ها به صورت دستي بررسي مي شوند.
شمارش اتوماتيك خون
خون به خوبي مخلوط شده (البته نه با تكان دادن) و روي قفسه اي در آنالايزر قرار داده مي شود. اين دستگاه اجزاي زيادي دارد كه براي تحليل المان هاي مختلف در خون تخصصي شده اند. جزء مربوط به شمارش سلول هاي خوني، تعداد و نوع سلول هاي متفاوت داخل خون را مي شمارد و نتايج چاپ شده با براي مشاهده به كامپيتو ارسال مي‌شوند.
انجام شمارش سلولهاي خوني به صورت اتوماتيك توسط يك آنالايز
دستگاه شمارش خون، مقدار بسيار كمي از نمونه را از يك لوله بسيار باريك بيرون مي كشد. داخل لوله سنسورهايي وجود دارند كه تعداد سلول ها را در حين عبور از لوله مي شمارند و نوع آن‌ها را نيز تعيين مي كنند. اين تكنيك فلوسايتومتري ناميده مي شود. دو سنسور اصلي مورد استفاده عبارتند از: دتكتورهاي توري و امپدانس الكتريك. يك روش كه دستگاه با آن مي تواند نوع سلول را مـشـخــص كنـد استفـاده از انـدازه سلـول اسـت. دسـتـگـاه هـاي ديـگـر مشخصه هاي متفاوتي از سلول ها را براي تعيين نوع آن ها مورد استفاده قرار مي دهند.
از آنـجــا كــه يــك دسـتـگــاه شـمـارنـده سـلـول اتوماتيك تعداد زيادي سلول را نمونه برداري كرده و مي شمارد نتايج، بسيار دقيق هستند. با ايـن حـال ممكـن اسـت سلـول هـاي غيرطبيعي خـاصـي در خـون بـه صـورت اشتبـاه شنـاسـايـي شـونـد و نـياز به بررسي دستي نتايج حاصل از دسـتـگـاه و شناسايي سلول هاي غيرطبيعي كه دستگاه قادر به دسته بندي آن ها نبوده، خواهد بود.
آنالايزرهاي هماتولوژي اتوماتيك علاوه بر شمارش، اندازه گيري و آناليز سلول هاي قرمز خــون، سـلــول هـاي سـفـيـد خـون و پـلاكـت هـا مي‌توانند مقدار هموگلوبين در خون و در هر سلول قرمز خون را نيز تعيين كنند. اين اطلاعات براي پزشكي كه به عنوان مثال در صدد تشخيص دليل كم خوني يك بيمار است مي تواند بسيار مفيد باشد. اگر سلول هاي قرمز خون بزرگتر يا كــوچـكـتــر از حـالـت طبيعـي بـاشنـد، يـا ايـن كـه تغييرات زيادي در اندازه سلول هاي قرمز وجود داشـتـه بـاشـد، ايـن اطـلاعـات مـي تـوانـد جـهـت تست‌هاي بعدي را تعيين كند و فرايند تشخيص بيماري را تسريع بخشد بنابراين درمان بيمار نيز با سرعت بيشتري انجام خواهد شد.
شمارش دستي خون
مـحـفـظــه هــاي شمـارش دستـي سلـول هـاي خوني، حجم مشخصي از خون رقيق شده را در خـود جـاي مـي دهـنـد (دليل رقيق كردن خون، وجـود تـعـداد بـسـيار زياد سلول در خون رقيق نشده و عدم امكان شمارش دستي آن است.) از اين محفظه ها براي محاسبه تعداد سلول هاي سفيد و قرمز در هر ليتر خون استفاده مي شود.
براي تعيين تعداد انواع مختلف سلول هاي سفيد، يك لايه خون ايحاد شده و تعداد زيادي سلول سفيد شمارش مي شوند. با اين كار درصد سلول هاي هر نوع به دست مي‌آيند. با ضرب درشد در كل تعداد سلول هاي سفيد در خون، تعداد مطلق هر نوع سلول سفيد را مي توان به دست آورد.
مـزيـت شمـارش دستـي ايـن اسـت كـه آنـالايـزرهـاي اتـومـاتيـك در مـورد شكارش سلولهاي غيرطبيعي قابل اطمينان نيستند، يعني سلول هايي كه در خون بيماران طبيعي وجود ندارند و تنها در شرايط خاص هماتولوژيك در خون مشاهده مي شوند. البته شـمــارش دستـي نيـز در معـرض خطـاي نمـونـه بـرداري اسـت چـرا كـه در مقـايسـه بـا تحليل‌هاي اتوماتيك تعداد سلول هاي شمرده شده بسيار كم است.
با اين كه آنالايزرهاي اتوماتيك، نتايج سريع و قابل اطمينان در مورد تعداد و اندازه متوسط سلول هاي قرمز و تغييرات در اندازه آن ها توليد مي كنند، اما اين دستگاه ها نمي‌توانند شكل سلول ها را تشخيص دهند. به علاوه در مورد برخي بيماران طبيعي، پلاكت ها به صورت خوشه اي در خون وجود دارند و آنالايزرهاي اتوماتيك نمي تواند شمارش صحيح از تعداد آن ها به دست بياورد اما در شمارس دستي، تكنسين كه اسلايد را مي بيند مي تواند خوشه پلاكت ها را تشخيص داده و تخمين بزند كه آيا تعداد آن ها كم، زياد يا طبيعي است.
شمارش كامل خون معمولا شامل پارامترهاي زير مي شود:
سلول هاي قرمز: تعداد كل سلول هاي قرمز خون: كه به صورت تعداد مطلق در هر ليتر داده مي شود.
هموگلوبين: مقدار هموگلوبين در خون به صورت گرم در دسي ليتر داده مي‌شود (كم بودن هموگلوبين، آنمي ايجاد مي‌كند.)
هماتوكريت يا PVC)Packed Cell Volume(: اين كميت كسري از كل خون است كه سلولهاي خوني اشغال مي كنند.
عرض توزيع سلول هاي قرمز خون)RDW (: معياري از تغييرات جمعيت.RBC
سلول هاي سفيد
تعداد كل سلول هاي سفيد كه به صورت درصد و نيز تعداد مطلق در ليتر داده مي‌شود.
پلاكت ها
تعداد پلاكت ها و نيز اطلاعاتي در مورد اندازه و بازه تغييرات در اندازه آن ها در خون در نتايج داده مي شوند.
MPV يا حجم متوسط پلاكت به عنوان معياري از اندازه متوسط پلاكت ها داده مي شود.
تفسير
حالت هاي خاص مربوط به بيماري ها با افزايش يا كاهش مطلق در تعداد نوع خاصي از سلول ها در خون مشخص مي شوند كه مثال‌هايي از آن ها در جدول زير آورده شده‌اند.
بسياري از بيماري ها نيز به نحوي تغييراتي در اين اطلاعات ايجاد مي كنند به عنوان مثال:
افزايش تعداد گلبول هاي سفيد مي تواند نشانه عفونت باشد.
كاهش تعداد پلاكت ها در خون مي تواند در اثر مسموميت داروئي ايجاد شده باشد
منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۱۱۶