مشاوره8- عوارض جانبي داروها
زني 72 ساله در منطقه شما در يک روز تعطيل، 4 هفته پس از شروع درمان با يک داروي ضد التهابي غيراستروييدي (NSAID) به خاطر درد زانوي خود با شما مشورت مي‌کند. او از ايجاد «يک واکنش» به دارو شکايت دارد. وي مي‌گويد قبلا هم با داروهاي مشابه مشکلاتي داشته ولي اين دارو جديد است و قرار بوده عوارض جانبي کمتري داشته باشد. او مي‌گويد احساس مي‌کند ضعيف و متزلزل شده و دچار بثورات پوستي خارش‌دار گسترده شده است. البته به شما مي‌گويد که دارو به عنوان مسکن درد موثر بوده است. شما متوجه مي‌شويد که وي دچار آنژين و فشارخون بالا نيز هست.
به چه مسايلي بايد پرداخت؟
شرح حال. شرح حال مفصلي از مشکل موجود بگيريد. زمان دقيق وقوع وقايع مهم است زيرا 80 عوارض جانبي داروها (معمولا نوع A که از لحاظ داروشناختي قابل پيش‌بيني است) در ماه اول درمان رخ مي‌دهند. ببينيد آيا وي قبل از اين دارو به هر اندازه‌اي دچار ضعف يا تزلزل بوده است. آيا قبلا يا در حال حاضر دچار ناخوشي تداخل‌کننده‌اي (مثلا عفونت ويروسي)بوده است؟ آيا علايمي دال بر بيماري گوارشي، قلبي يا ريوي دارد؟ اگر بثورات ظرف چند روز پس از شروع دارو آغاز شده و مشکل ديگري وجود نداشته است، احتمال واکنش دارويي بيشتر است. آيا سابقه سوءهاضمه، زخم پپتيک، آسم، نارسايي قلب يا نارسايي کليه دارد؟ هر يک از اين موارد ممکن است با NSAID تشديد شوند و باعث ايجاد علايم غيراختصاصي وي شوند.
درمان‌هاي قبلي. آيا هيچ‌گاه با مصرف هرگونه NSAID در گذشته دچار راش مشابه يا خونريزي گوارشي شده است؟ هرگونه سابقه راش احتمال اين را که علايم کنوني يک واکنش به دارو باشد، افزايش مي‌دهد. آيا براي آنژين خود آسپيرين با دوز کم مي‌گيرد؟ اين امر احتمال خونريزي گوارشي را افزايش مي‌دهد.
معاينه. تمام انواع NSAID مي‌توانند، به خصوص در سالمندان، باعث خونريزي گوارشي گردند. برخي از اين داروها خطرناک‌تر از بقيه هستند ولي رد خونريزي گوارشي مهم است (اپي‌گاستر را لمس کرده، نبض و فشارخون را بگيريد و وجود کم‌خوني را بررسي کنيد؛ ممکن است معاينه رکتوم از نظر وجود ملنا لازم باشد). به دنبال هرگونه نشانه‌هاي غيرطبيعي ريوي و نيز شواهد ادم مچ پا باشيد. انجام آزمون‌هاي کارکرد کليه را مدنظر قرار دهيد. بثورات به عنوان يک عارضه دارويي مي‌تواند داراي اشکال متعدد و تشخيص آن دشوار باشد ولي شايع‌ترين تظاهرات احتمالا عبارتند از اگزانتم، کهير و خارش فراگير.
چه بايد کرد؟
هرچند ممکن است علايم کنوني وي امکان تشخيص قطعي را مقدور نکند، تحليل خطر – فايده اين وضعيت به ارزيابي باليني احتمال يک عارضه جانبي دارويي بستگي خواهد داشت. عوارض جانبي داروها در افراد مسن و زنان شايع‌تر هستند. خونريزي گوارشي در سالمندان با مرگ و مير قابل ملاحظه‌اي همراه است. بنابراين در صورت هرگونه ترديدي، مطمئن‌تر آن است که دارو قطع شود. نتيجه باليني قطع دارو را بايد ثبت نمود.
اگر NSAID قطع مي‌شود، يک مسکن ديگر جايگزين کنيد.
ممکن است تا مدتي پس از قطع دارو بثورات باقي بماند و نيازمند درمان علامتي باشد.
تمام عوارض جانبي داروها بايد از طريق نظام‌هاي مناسب گزارش شوند که اين امر در کشورهاي مختلف متفاوت است و بيشترين نظام‌ها داوطلبانه هستند ولي اگر بنا باشد عوارض جانبي داروهاي موجود در بازار پيش از ايجاد آسيب جدي شناسايي شوند، اين نظام‌ها حياتي هستند.
منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۲۶