پزشکی بالینی

به چه مسايلي بايد پرداخت؟
خشکي دهان علل بسياري دارد و در مبتلايان به سرطان شايع است.

شرح حال
ببينيد بيمار دچار چه مواردي است و از نظر او آزارنده‌ترين موضوع چيست. خشکي دهان مي‌تواند با ايجاد دشواري بلع (ديس‌‌فاژي)، از بين رفتن حس چشايي يا طولاني‌شدن زمان جويدن، بر کيفيت زندگي تاثير بگذارد.
علت يا علل زمينه‌اي را مشخص کنيد (براي مثال، انسداد بيني مي‌تواند موجب تنفس دهاني و در نتيجه خشکي لب، دهان و گلو گردد). وضعيت هيدراتاسيون و دريافت مايعات را ارزيابي نماييد. وضعيت رواني و توانايي وي در مراقبت از خودش را معلوم کنيد. اضطراب مي‌تواند در نتيجه بيش‌فعاليتي اتونوم باعث خشکي دهان گردد. درمان سرطان با پرتودرماني دهان، سر يا گردن مي‌تواند موجب خشکي دهان شود.
بيمار چه داروهايي مصرف مي‌کند؟ مخدرها و نيز ضدافسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي، آنتي‌هيستامين‌ها، ديورتيک‌ها و داروهاي جديدتري چون بوپروپيون مي‌توانند موجب خشکي دهان گردند. بسياري از داروها خواص ضد موسکاريني دارند (جدول 1) و مي‌توانند باعث کاهش برون‌ده بزاق نيز بشوند.
نشانگان شوگرن باعث خشکي دهان مي‌گردد و با بيماري بافت همبند همراه است. سارکوييدوز و فزون بار آهن در هموکروماتوز مي‌توانند به غدد بزاقي آسيب برسانند.

جدول1. داروهاي داراي خواص ضد موسکاريني
گشادکننده‌هاي برونش: ايپراتروپيوم و تيوتروپيوم (tiotropium)
داروهاي ضد پارکينسون مثل بنزاتروپين، ارفنادرين (orphenadrine) و پروسيکليدين
ضد سايکوزها: تيپيک (عمدتا گروه‌هاي 1 و 2) و آتپيک (کلوزاپين، کوئتياپين)
قطره‌هاي چشمي ميدرياتيک و سيکلوپلژيک: آتروپين، تروپيکاميد و سيکلوپنتولات داروهاي مورد استفاده در نشانگان روده تحريک‌پذير و بيماري‌هاي ديورتيکولي مثل هيوسين و
  دي‌سيکلوورين
داروهاي مورد استفاده در درمان بي‌اختياري ادراري مثل اکسي‌بوتينين و تولترودين
آنتي‌هيستامين‌ها مثل سيکليزين و کلرفنيرامين
ضد تعريق‌ها و ضد ترشح‌ها: گليکوپيرونيوم (glycopyrronium)‌
‌ضد افسردگي‌هاي سه حلقه‌اي مثل آمي‌تريپتيلين و دوسولپين (dosulepin)

معاينه
دهان بيمار را با يک چراغ‌قوه قلمي معاينه کنيد. آيا نشانه‌هاي بيماري دهان، از جمله کانديدياز يا ژنژيويت، وجود دارد؟ وضعيت لب‌ها، لثه و دندان‌ها را ارزيابي و به مقدار بزاق توجه کنيد. نگاه‌کردن به زير زبان براي بررسي وجود توده‌هاي مسدودکننده ترشح بزاق را از قلم نيندازيد. غدد پاروتيد را از نظر وجود تورم بررسي نماييد. وضعيت بالين بيمار را نيز بررسي کنيد؛ آيا بيمار در منزل از طريق ماسک صورت اکسيژن مي‌گيرد و آيا اکسيژن مرطوب شده است؟

چه بايد کرد؟
علل قابل برگشت را درمان کنيد
دهيدراتاسيون زمينه‌اي را ارزيابي و درمان کنيد. در مورد مصرف کافئين پرسش به عمل آوريد زيرا اين ماده مي‌تواند دهيدراتاسيون را تشديد نمايد.
عفونت زمينه‌اي از جمله کانديدياز را با پاستيل‌ها يا سوسپانسيون‌هاي ضد قارچ (نيستاتين) يا ژل‌هاي ضد قارچ (ميکونازول) درمان کنيد. کانديدياز احتمالا از عواقب خشکي دهان است ولي مي‌تواند با پوشاندن زبان و ساختارهاي مجاور، احساس خشکي را تشديد کند.
اگر بيمار شب‌ها از دهان نفس مي‌کشد، ضداحتقان‌‌هاي موضعي داخل بيني کوتاه‌مدت را امتحان کنيد.
اضطراب از علل قابل درمان است و بايد درمان شود. ببينيد چه چيزي باعث اضطراب وي مي‌گردد و در مورد ترس به صورت باز بحث کنيد. ممکن است مشاوره ضروري باشد.
به دقت از داروهاي مصرفي وي جويا شويد و تعويض يا توقف داروهاي مسبب را مدنظر قرار دهيد.

علايم را درمان کنيد
درمان‌هاي موضعي را امتحان کنيد. اقدامات ساده عبارت‌اند از مکيدن تکه‌هاي آناناس، مزه‌مزه‌کردن مکرر افشره سرد پرتقال يا آب‌ميوه‌هاي نيمه منجمد و جويدن آدامس‌هاي بدون قند.
برخي ممکن است بتوانند به مصرف بزاق مصنوعي عادت کنند ولي توصيه به استفاده از افشانه‌ها، قرص‌هاي مکيدني و ژل‌ها قبل از وعده‌هاي غذايي را مدنظر قرار دهيد.
بيماران داراي دندان‌هاي غيرمصنوعي مي‌توانند از انواع بزاق حاوي فلورايد استفاده کنند. انواع ژلي براي مصرف شبانه مفيدترند چرا که طولاني اثرترند.
وجود شکاف در لب مي‌تواند بسيار دردناک باشد؛ آن را با ژل وازلين درمان کنيد.
گاهي پس از پرتودرماني و براي درمان علايم نشانگان شوگرن از پيلوکارپين (براي تحريک سيستميک بزاق) استفاده مي‌گردد ولي اين دارو مي‌تواند عوارض جانبي قابل ملاحظه‌اي داشته باشد.
بايد از مصرف آب‌ليمو پرهيز کرد چرا که غدد بزاقي را از بزاق تهي مي‌کند.
خشکي دهان با پوسيدگي دندان همراه است و لذا ممکن است ارجاع به يک دندان‌پزشک لازم باشد.

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۳۶