پزشکی بالینی

در مورد شدت علايم، ميزان طول کشيدن التيام ضايعات و دفعات عود سوال کنيد. آفت‌هاي کوچک (85-80 موارد) غالبا علايم ناچيزي ايجاد مي‌کنند. اين ضايعات خود به خود ظرف 2-1 هفته بدون ايجاد اسکار بهبود مي‌يابند و با فواصل 4-1 ماه عود مي‌کنند. آفت‌هاي بزرگ (کمتر از 10 موارد) غالبا دردناک‌تر هستند. آنها معمولا ظرف 2-1 ماه عود مي‌کنند. آفت‌هاي بزرگ (کمتر از 10 موارد) غالبا دردناک‌تر هستند. آنها معمولا ظرف 2-1 هفته با ايجاد اسکار بهبود مي‌يابند و به دفعات عود مي‌کنند. آفت‌هاي هرپتي‌فرم (کمتر از 5 موارد) بسيار دردناک هستند. آنها ظرف کمتر از يک ماه بدون ايجاد اسکار بهبود مي‌يابند و‌ آن قدر عود مي‌کنند که ممکن است زخم تقريبا هميشه وجود داشته باشد.

در مورد استعداد خانوادگي، بهداشت دهان، واکنش‌هاي آلرژيک، تروماي موضعي، استرس، دوره‌هاي قاعدگي، عوارض جانبي دارويي و وضعيت سيگار کشيدن سوال کنيد. اين عوامل تنها در عده کمي از بيماران با آفت‌ همراه هستند. پاتوژنز دقيق زخم آفتي مشخص نيست.

عود زخم‌هاي آفتي در بيشتر بيماران ايديوپاتيک است. البته در عده کمي از بيماران، آفت‌هاي راجعه مي‌توانند تظاهر دهاني بيماري‌ها يا نقايص سيستميک باشند (مستطيل 1). بنابراين در بيماران اهل خاورميانه يا جنوب شرقي آسيا براي رد بيماري بهجت (واسکوليت) در مورد زخم‌هاي تناسلي و علايم يووئيت (درد، تاري ديد، حساسيت به نور، اشک‌ريزش يا قرمزي چشم) سوال کنيد. در بيماران داراي سابقه مدفوع خوني يا موکوسي، بيماري‌هاي التهابي روده مثل بيماري سلياک و بيماري کرون را مدنظر قرار دهيد. در کودکان کم‌سن، آفت‌هاي راجعه مي‌توانند در ترکيب با تب دوره‌اي، فارنژيت و آدنيت گردني (يعني نشانگان PFAPA) عود کنند و خودبه‌خود رفع شوند. در مورد علايم خستگي، گيجي، تنگي نفس کوششي و تپش قلب سوال کنيد زيرا کمبودهاي هماتيني (آهن، اسيد فوليک يا ويتامين B12) در حداکثر 20 از بيماران دچار ضايعات راجعه ديده مي‌شوند.

براي تعيين اندازه، تعداد و توزيع زخم‌ها، حفره دهان را مشاهده کنيد. زخم‌هاي آفتي نوعا گرد تا بيضي با حدود مشخص، کف زرد يا سفيد بوده، با هاله‌اي اريتماتو احاطه مي‌شوند و بعيد است که مخاط کراتينيزه کام سخت‌ و زوايد آلوئولي فک فوقاني و تحتاني را درگير کنند. آفت‌هاي کوچک به صورت زخم‌هاي کم‌عمق منفرد يا متعدد با قطر کمتر از 10 ميلي‌متر تظاهر مي‌کنند. آفت‌هاي بزرگ عمقي‌ترند و قطر آنها 10 ميلي‌متر يا بيشتر است و آفت‌هاي هرپتي‌فرم ضايعاتي کوچک و وزيکولي با قطر 3-1 ميلي‌متر هستند که خوشه‌هايي تشکيل مي‌دهند.

دماي بدن بيمار را اندازه بگيريد و در لمس به دنبال غدد لنفاوي گردني باشيد. تب و تورم غدد لنفاوي در زخم‌هاي آفتي شيوع کمتري دارند و ممکن است نشانگر بيماري‌هاي ديگر دهان باشند.

ناهنجاري‌هاي پوستي با زخم‌هاي آفتي همراهي ندارند و در صورت وجود ممکن است نشانگر بيماري‌هاي پوستي درگيرکننده مخاط دهاني مثل ليکن پلان (ضايعات خارش‌دار با استرياي ويکهام)، لوپوس اريتماتو (راش پروانه‌اي)، پمفيگوس وولگاريس (تاولي، بالقوه کشنده) يا پمفيگوييد خوش‌خيم (ايجاد تاول در ناحيه تناسلي و ملتحمه چشم) باشند.

در صورت وجود علايم کمبودهاي هماتيني، آزمون‌هاي خوني (شمارش کامل سلول‌هاي خوني همراه با شمارش افتراقي، حجم متوسط گويچه‌هاي سرخ (MCV)⁽¹⁾، فريتين، فولات، ويتامين B12) را انجام دهيد.

در صورت شک به بيماري سيستميک، بيماري پوستي يا بدخيمي، بيمار را به يک متخصص ارجاع دهيد.

به بيمار توضيح دهيد که در بيشتر افراد علت آفت مشخص نيست و لذا پيشگيري امکان ندارد (غير از بهداشت مناسب دهان). و اين که به نظر نمي‌رسد آفت‌ها عفوني باشند، حدود يک ماه طول مي‌کشد تا بهبود يابند و هدف اصلي درمان آنها تسکين علايم است. در موارد عود، از درمان‌هاي قبلي انجام‌شده براي بيمار و پاسخ وي به آنها سؤال کنيد.

هرچند بيشتر آفت‌ها خود به خود بهبود مي‌يابند، مي‌توانند دردناک باشند. اقداماتي ساده براي حفظ بهداشت مناسب دهان براي تسکين علايم مهم هستند. استفاده از آنتي‌بيوتيک‌ها يا ضدعفوني‌کننده‌هاي موضعي مثل دهان‌شويه تتراسيکلين يا دهان‌شويه کلرهگزيدين 2/0 مي‌توانند بهبود را تسريع کنند و مانع ايجاد عفونت باکتريايي ثانويه شوند. درد را نيز مي‌توان با استفاده از دهان‌شويه بنزيدامين هيدروکلرايد 15/0، پماد ليدوکايين 5 يا افشانه ليدوکايين 10 (در افراد 12 سال به بالا در موارد نياز استفاده شود) تسکين داد. خميرهاي موضعي، دهان‌شويه‌ها و افشانه‌هاي کورتيکواستروييد (مثل تريامسينولون 1/0 دو تا چهار بار در روز، دهان‌شويه بتامتازون 500 ميکروگرم چهار بار در روز يا آئروسل استنشاقي بکلومتازون 100 ميکروگرم که چهار بار در روز مستقيما روي زخم‌ها استعمال شود) نيز به کاهش علايم و تسريع بهبود کمک مي‌کنند. زخم‌هاي مقاوم به درمان موضعي ممکن است به داروهاي سيستميک مثل کورتيکواستروييدها، کلشي‌سين، آزاتيوپرين يا تاليدوميد نياز داشته باشند. اين درمان‌ها بايد براي موارد شديد نگه داشته شوند و توسط متخصص بيماري‌هاي دهان تجويز گردند.

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۵۷