پزشکی بالینی

البته در اين افراد احساس ترشي، شوري، تلخي و شيريني تغيير نمي‌کند زيرا احساس اين طعم‌ها به وسيله عصب کوردا تيمپاني و نيز شاخه‌هايي از اعصاب زباني ـ حلقي و واگ درک مي‌گردد.

اختلال کارکرد بويايي در چه حدي است؟ آنوسمي به معني از دست دادن کامل حس بويايي است. با اين حال بيشتر بيماران، مبتلا به هيپوسمي (کاهش حساسيت نسبت به تمام يا برخي از بوها) هستند.

کاکوسمي (cacosmia) به معني درک بوهاي طبيعي به صورت بوهاي بد يا ناخوشايند است. ديزوسمي (dysosmia) به معني بروز اختلال در درک بوهاي احساس‌شده است.

اختلال چه تاثيري بر کيفيت زندگي داشته است؟ اختلال در درک بو مي‌تواند با تغيير در رژيم غذايي باعث کاهش وزن شود. بيماران اغلب به علت عدم توانايي در تشخيص غذاهاي فاسد يا بوي مواد سمي نگران هستند.

علت ايجاد اختلال بويايي چه بوده است؟ به دنبال يافتن علل احتمالي باشيد (کادر 1). در بيشتر موارد، شرح حال مشتمل بر ماهيت، ويژگي‌هاي زماني، شروع، طول مدت و الگوي علايم به تعيين تشخيص کمک مي‌کند.

دقت کنيد که آيا اختلالي در انتقال بوها در داخل بيني وجود دارد يا مشکل از نوع حسي ـ عصبي است. در مورد انسداد بيني، رينوره و ترشحات پشت حلق که مطرح‌کننده رينوسينوزيت مزمن هستند، از بيمار سؤال کنيد.

از دست دادن بويايي به دنبال علايم سرماخوردگي يا آنفلوانزا مطرح‌کننده علل ويروسي هستند. در مورد آسيب‌ديدگي اخير سر بيمار پرس‌وجو کنيد. شرح حال مصرف دخانيات و کوکايين حايز اهميت است. داروهايي مثل مسدودکننده‌هاي گيرنده کلسيم مي‌توانند بر بويايي تاثيرگذار باشند؛ بنابراين اخذ شرح حال دارويي اهميت دارد. مواجهه شغلي با مواد شيميايي سمي نيز مي‌تواند بر بويايي تاثير بگذارد.

توجه به علايم نورولوژيک مثل ضعف عضلاني يا اختلال بينايي ضروري است. مولتيپل اسکلروز، بيماري آلزايمر و به طور نادر برخي تومورهاي داخل جمجمه‌اي (مثل مننژيوم و گليوم‌هاي فرونتال) مي‌توانند به صورت تغيير در بويايي تظاهر يابند.

بايدها
معاينه فيزيکييک معاينه روتين سر و گردن از بيمار به عمل آوريد:

ارزيابي بيني با استفاده از اتوسکوپ (يا آندوسکوپ بيني) و جستجوي شواهد مشکلات انسدادي و التهابي مثل پوليپ بيني يا رينيت.

معاينه حفره دهان از نظر خشکي، مشکلات دنداني،‌ لکوپلاکي و عفونت.

ارزيابي پرده صماخ از نظر نشانه‌هاي بيماري‌هاي گوش مياني که مي‌توانند عصب کوردا تيمپاني را درگير کنند.

ارزيابي کارکرد اعصاب جمجمه‌اي (خصوصا اعصاب جمجمه‌اي زوج 5، 9 و 10).
تشخيص و درمان

بيماري‌هاي سينوس و بيني، آسيب ديدن سر و عفونت‌هاي تنفسي فوقاني مسوول بيشتر موارد اختلال کارکرد بويايي هستند. با بالا رفتن سن، حس بويايي تضعيف مي‌شود. پس از رد کردن ساير علل بايد کاهش بويايي «ايديوپاتيک» را مدنظر داشت.

بيماري‌هاي انسدادي يا التهابي مثل پوليپ بيني يا رينوسينوزيت مزمن را مي‌توان با يک دوره کوتاه‌مدت استروييد خوراکي (مثل 60-40 ميلي‌گرم پردنيزولون به مدت يک هفته) و سپس استفاده از اسپري موضعي بيني به مدت حداقل يک ماه، درمان کرد.

در صورت شک به عفونت تنفسي فوقاني قبلي (غيرحاد) يا آسيب‌ديدگي سر، نيازي به درمان اختصاصي وجود ندارد. کاهش بويايي ممکن است با گذشت زمان بهبود پيدا کند. در مورد تروماي سر، بهبود کارکرد بويايي معمولا ظرف مدت 12 هفته از آسيب‌ديدگي روي مي‌دهد.

بيماران مبتلا به بيماري‌هاي سينوس و بيني که به استروييد پاسخ نمي‌دهند و بيماراني که فاقد علت واضحي براي تغيير بويايي هستند بايد به يک متخصص گوش، حلق و بيني ارجاع شوند.

در مواردي که حس بويايي احتمالا باز نخواهد گشت، توصيه‌هاي لازم براي کنترل ناتواني‌هاي ناشي از اين مشکل را به بيمار ارايه دهيد. بهبود طعم غذاها به کمک چاشني مي‌تواند به بهتر شدن وضعيت خورد و خوراک کمک کند. دستگاه‌هاي هشداردهنده دود بايد در محل کار و زندگي فرد نصب شوند.

اطمينان‌بخشي و توضيح مشکل براي بيماران دچار کاهش بويايي بسيار مهم است زيرا اين بيماران اغلب از وجود يک مشکل زمينه‌اي جدي‌تر بيم دارند.

کادر1. علل احتمال اختلال کارکرد بويايي

انسدادي ـ پوليپوز بيني*، انحراف سپتوم بيني*، تومورهاي داخل بينيحسي ـ عفونت‌هاي ويروسي*، سينوزيت مزمن*، رينيت آلرژيک*، سيگار کشيدن*، مواجهه با مواد شيميايي سمي، داروهاعصبي ـ آسيب ديدگي سر*، بيماري آلزايمر، بيماري پارکينسون، هيپوتيروييدي، تومورهاي داخل جمجمه

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۶۷