تجهیزات105- ترمومتر و انواع آن
ترمومتر (Thermometer)، وسيله‌اي است که درجه حرارت را اندازه‌گيري مي‌کند و براي مقاصد مختلفي به کار مي‌رود. کلمه ترمومتر از 2 جزء کوچک‌تر، گرفته شده است. «Thermo» از کلمه يوناني به معناي «گرما» و «meter» از کلمه ديگر يوناني به معني «اندازه‌گيري».
يک ترمومتر، دو جزء مهم دارد. اول حسگر حرارتي (به طور مثال، برآمدگي انتهاي ترمومتر مرکوري) که در رخدادهاي حرارتي، تغيير مي‌کند و دوم، بعضي وسايل تبديل اين تغييرات حرارتي به يک مقياس (مانند شاخص‌ها در ترمومتر مرکوري).
انواع ترمومتر
در بخش بهداشت و درمان، ترمومتر جهت اندازه‌گيري دماي بدن مورد استفاده قرار مي‌گيرد که شامل انواع ذيل است:1)ترمومترهاي دهاني که در زير زبان قرار مي‌گيرند.2) ترمومترهاي مقعدي که در داخل رکتوم جاي مي‌گيرند.3)ترمومترهاي چندمنظوره که مي‌توانند با قرارگيري در مناطق مختلف بدن مانند زير زبان، رکتوم يا زير بغل، دماي بدن را محاسبه نمايند.4)ترمومترهاي گوشي که در داخل مجراي گوش خارجي قرار مي‌گيرند.5) ترمومترهاي پايه‌اي (Basal): اين ترمومترها بسيار حساس هستند و با قرارگيري در زير زبان و يا داخل رکتوم، تغييرات بسيار اندک دماي بدن را محاسبه مي‌نمايند. اين ترمومترها به طور شايع، در تعيين زمان تخمک‌گذاري در خانم‌ها مورد استفاده واقع مي‌شوند.
ترمومترهاي دهاني و مقعدياين ترمومترها، از يک لوله شيشه‌اي بسته تشکيل مي‌گردند که حاوي يک مايع مانند جيوه است. ارقام درج شده روي لوله، معرف مقياس‌هاي مربوط به اندازه‌گيري دما مي‌باشند.
با افزايش يا کاهش دما، جيوه دچار انبساط يا انقباض گرديده و با حرکت رو به بالا يا پايين در داخل مسير بسيار باريک خود، ميزان تغييرات دما را مشخص مي‌کند.
يک ناحيه تنگ در ابتداي مسير لوله امکان حرکت رو به بالاي جيوه را فراهم ساخته ولي از بازگشت سريع جيوه به داخل مخزن جلوگيري مي‌کند. پس از استفاده، تکان دادن ترمومتر، منجر به بازگشت جيوه به داخل مخزن مي‌شود.
ترمومتر بايد در حدود 4 دقيقه در تماس مستقيم با مخاط مربوطه قرار گيرد. تعيين درجه حرارت از راه مقعدي، به طور معمول اندکي دقيق‌تر از روش دهاني است.
ترمومترهاي جديد ابداعياين ترمومترها امکان ارايه درجه حرارت با سيستم ديجيتالي را به منظور تسهيل در خواندن دما دارا مي‌باشند، در عين حال اين ترمومترها داراي ويژگي‌هاي ديگري از قبيل توليد صدا در پايان اندازه‌گيري دما و يا دارا بودن لوله‌هاي قابل انعطاف به منظور جلوگيري از شکستن مي‌باشند.
ترمومترهاي گوشي
اين دسته از ترمومترها، ضمن قرارگيري در مجراي گوش خارجي، با محاسبه ميزان اشعه مادون قرمز ساطع شده از سطح پرده گوش
(Tympanic embrane)، دماي بدن را اندازه‌گيري مي‌نمايند. ويژگي کليدي اين ترمومترها، قابليت محاسبه دماي بدن در زماني معادل دو الي سه ثانيه مي‌باشد که بسيار کاربردي است و در مواردي که کودکان به علت تب، آژيته‌مي‌باشند، به طور سريع و دقيقي، دماي بدن را نشان مي‌دهند.البته لازم به توضيح است که دقت اين نوع ترمومترها به وسيله برخي پزشکان مورد ترديد واقع شده و ممکن است بيشتر به عنوان يک اقدام تکميلي در کنار دماسنج‌هاي دهاني يا مقعدي مورد استفاده قرار گيرند.
ترمومترهاي پايه‌اي همان‌طور که اشاره شد، اين ترمومترها قادر به محاسبه تغييرات اندک درجه حرارت بدن به منظور تعيين زمان تخمک‌گذاري در خانم‌ها مي‌باشند و از اين روش مي‌توان به عنوان يکي از راه‌کارهاي جلوگيري از بارداري استفاده نمود.
البته بانواني که مايل به باردار شدن مي‌باشند نيز از اين نوع ترمومترها به عنوان بهترين زمان براي لقاح بهره مي‌برند.نحوه محاسبه درجه حرارت
دماي طبيعي بدن انسان در حدود 6/98 درجه فارنهايت مي‌باشد، اگر چه در طول شبانه‌روز، در حد فاصل 97 تا 99 درجه فارنهايت متغير است. دماي بدن در آغاز روز، زماني که فرد از خواب بيدار مي‌شود، دماي پايه‌اي محسوب مي‌شود. زماني که دماي بدن از 103 درجه فارنهايت در اطفال و يا
105-104 درجه فارنهايت در بزرگسالان بالاتر برود، بايد با پزشک مشورت شود. علاوه بر مقياس فارنهايت، برخي ترمومترها بر پايه درجه‌بندي سانتيگراد تنظيم گشته‌اند. مقياس فارنهايت، به سادگي با کسر عدد 32 و سپس ضرب نمودن عدد به دست آمده در 9/5، قابل تبديل به سانتيگراد است. بر اين اساس درجه حرارت طبيعي بدن 37 درجه سانتيگراد، معادل 6/98 درجه فارنهايت خواهد بود.
اختراع ترمومتر
ابداع اين وسيله به منجم و فيزيکدان نامدار ايتاليايي (اما در زمان حيات، مغضوب) گاليله(1642-1564) نسبت داده مي‌شود. در وسيله ابتدايي که گاليله در سال 1592 طراحي نمود، تغييرات درجه حرارت در داخل لوله شيشه‌اي معکوس، موجب انبساط و يا انقباض هواي درون آن گرديده و اين امر باعث حرکت يک مايع در طول لوله مي‌گشت. فيزيکدان آلماني، دانيل گابريل فارنهايت (1736-1686)، ترمومتر دقيق جيوه‌اي را با معيار استاندارد جديدي اختراع نمود که اکنون به نام خود وي ثبت گرديده است. اولين تقسيم‌بندي سانتيگراد (متشکل از 100 درجه) در سال 1742 به وسيله ستاره‌شناس سوئدي، آندرس سلسيوس (1744-1701) طراحي گرديد. اين معيار تا سال 1948 که به افتخار خود وي به سلسيوس تغيير نام يافت تا آن زمان سانتيگراد خوانده مي‌شد.
منبع: نشریه سپید شماره ۷۵