دستگاه آندوسکوپ که براي ديدن حفره‌ها و يا ارگان‌هاي داخلي بدن استفاده مي‌شود، مرکب از دو کلمه «اندو» به‌معناي «داخل» و «اسکوپ» به‌معني «وسيله ديدن» است. قسمت اسکوپ آن اغلب از طريق سوراخ‌هاي طبيعي بدن مانند دهان در برونکوسکوپي، رکتوم در سيگموييدوسکوپي و يا واژن در سيستوسکوپي، داخل بدن مي‌شود.


آندوسکوپ‌هاي دستگاه گوارش، در سطح بالاي پيچيدگي (در هر دو طيف تشخيصي و درماني) در ميان دستگاه‌هاي پزشکي قرار دارند و استفاده از آنها، درجه بالايي از مهارت و تجربه را مي‌طلبد. در واقع آندوسکوپ‌ها، مجموعه‌اي از ويدئوها و کامپيوترهاي مدرن و تکنولوژي‌ پيشرفته مهندسي مواد هستند. از آنها در مواقع لزوم، براي گرفتن نمونه پاتولوژي از بعضي اعضا مانند کولون و برونش‌هاي ريه نيز استفاده مي‌شود.

انواع گوناگون اين دستگاه‌ها که به‌منظور بررسي بيشتر دستگاه گوارش استفاده مي‌شود، شامل ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپ (گاستروسکوپ)، انتروسکوپ، دئودنوسکوپ، کلدوکوسکوپ، اکوآندوسکوپ، کولونوسکوپ و سيگموئيدوسکوپ است.
آندوسکوپ‌هاي قابل انعطاف

آندوسکوپ‌هاي قابل انعطاف، از سه قسمت تشکيل شده‌اند: قسمت کنترل‌کننده، لوله ورودي (که داخل بدن قرار مي‌گيرد) و قسمت مرتبط‌‌کننده. ويژگي‌هاي منحصر به‌فرد هر کدام از آندوسکوپ‌ها، مطابق استفاده‌اي که از آن مي‌شود، تعديل شده ‌است.
با وجود آنکه اغلب، طراحي يکساني براي آندوسکوپ‌ها وجود دارد اما کارخانه‌هاي سازنده، انواع گوناگوني از آن را در گروه‌هاي معيني توليد مي‌کنند. اين تنوع و گوناگوني اغلب در طول، قطر و ميزان انعطاف‌پذيري لوله ورودي است. قسمت کنترل نيز مي‌تواند در موارد گوناگون مانند اينکه کدام قسمت روده را مي‌خواهد بررسي کند و يا اينکه براي ديدن دئودنوم، قسمت بالا برنده دارد يا خير، متفاوت باشد. اين خصوصيات، مواردي مانند طول دستگاه را که مي‌تواند وارد لوله گوارش شود و انواع و اندازه لوازم جانبي را که همراه آندوسکوپ استفاده مي‌شوند، تحت تاثير قرار مي‌دهد.قسمت کنترل

اين قسمت، در دست چپ پزشک قرار مي‌گيرد و از دو دسته چرخنده که روي هم قرار گرفته‌اند و سر آندوسکوپ را به بالا/ پايين و يا چپ/ راست هدايت مي‌کنند، تشکيل شده است.

در بعضي از انواع خاص مانند کلدوکوسکوپ، تنها يک دسته با توانايي چرخش دستگاه به بالا/ پايين وجود دارد.
همچنين دو دريچه جهت ساکشن آب/هوا نيز در قسمت جلو و بالاي آن قرار دارد. سوئيچ‌هاي کنترل از راه دور براي تغيير يا گرفتن فيلم‌هاي ويدئويي يا عکس نيز در اين قسمت، تعبيه شده‌اند. قسمت ورودي کانال دستگاه در قسمت جلو و پايين قرار دارد. دستگاه‌هاي فيبر اپتيک که براي ديدن چشمي هستند، در جلوي قسمت کنترل کننده براي مشاهده مستقيم قرار گرفته‌اند.
قسمت ورودي

اين جزء دستگاه، به قسمت کنترل متصل شده ‌است و در بدن بيمار، جا مي‌گيرد. طول، قطر و درجه انعطاف‌پذيري لوله آن، در ميان مدل‌هاي گوناگون، متفاوت است. لوله ورودي از يک يا دو کانال، يک يا دو دسته نوري، دو کانال مربوط به آب و هوا، يک دسته راهنماي تصوير، قسمت ورودي سيم هدايت کننده و سيم‌هاي زاويه‌دار تشکيل شده‌است. اين سيم‌ها، قسمت خم‌شونده لوله ورودي را انحنا مي‌دهند که بيشترين ميزان آن، 180 تا 230 درجه است.

سر آندوسکوپ شامل (1) دهانه يا دهانه‌هايي جهت تعبيه لوله مکنده و ساير وسايل کمکي، (2) يک منفذ ورودي ـ خروجي هوا / آب، به‌منظور پاک‌کردن لنزي که در سر لوله ورودي قرار دارد و کمک به وارد کردن هوا، (3) سيستم روشنايي هدايتي و (4) مجموعه‌اي که حاوي لنز مي‌باشد، تشکيل شده‌است. در انواع گوناگون اين دستگاه‌ها، بخش نوري آن، در انتهاي قدامي ـ جانبي و يا به‌صورت مايل قرار دارد. طول لوله ورودي از 63 تا دو هزار و 800 سانتي‌متر با قطري در حدود 8/12 تا 7/13 ميلي‌متر و قطر کانالي بين 75/0 تا 8/4 ميلي‌متر متغير است.
قسمت مرتبط‌‌کننده

اين بخش حاوي يک چراغ هدايت‌کننده، لوله هوا و اجزاي الکتريکي متناسب با منبع توليد نور و يا پردازشگر است. همچنين در موقعيت جانبي آن، محلي جهت تعبيه مخزن آب، لوله مکش، گاز دي‌اکسيد کربن، تهويه لوله ورودي و يک پايه S شکل که براي ايمني بيشتر، آندوسکوپ را در بر مي‌گيرد و خطر شوک الکتريکي وارد شده به پزشک را کاهش مي‌دهد، قرار دارد.
چگونگي تصويربرداري

تصاويري که به وسيله دستگاه آندوسکوپ گرفته مي‌شود، هم از طريق سيستم‌هاي فيبر اپتيک و هم ويديو صورت مي‌گيرد. در آندوسکوپ‌هاي فيبر اپتيک، از يک باندل متناسب، متشکل از فيبرهاي شيشه‌اي جهت انتقال تصوير از نوک آندوسکوپ به بخش نمايشگر، استفاده مي‌‌شود. برخي از آندوسکوپ‌هاي تخصصي، فقط در قالب سيستم فيبر اپتيک طراحي شده‌اند، اما در بعضي ديگر، مي‌توان از يک رابط ويديويي و يا دوربين اضافي براي تبديل اطلاعات به تصاوير ويديويي استفاده کرد.

آندوسکوپ‌هاي ويديويي، داراي يک حس‌گر تصاوير از نوع سياه و سفيد هستند که در نوک آندوسکوپ تعبيه شده و موجب انتقال تصاوير در قالب سيگنال‌هاي الکترونيکي به يک پردازشگر ويديويي جهت نمايش روي يک يا چند مونيتور مي‌شوند. اين سيگنال‌ها، به وسيله يکي از دو دستگاه زير، قابل تبديل به تصاوير رنگي است:
1) CCD رنگي: داراي يک فيلتر موزاييک چند رنگه است که در سطح CCD تعبيه شده و به وسيله نور سفيد يکنواخت، روشن مي‌شود.2) تصويربرداري سکانسي RGB: حاوي يک فيلتر چرخشي چند رنگ (قرمز، سبز و آبي) بوده که در حد‌فاصل منبع نوراني و هادي نور قرار دارد. ميزان استاندارد بزرگ‌نمايي در حد 7 برابر در يک مونيتور 20 اينچ‌ مي‌باشد، اين در حالي است که آندوسکوپ‌هاي تخصصي‌تر، داراي بزرگنمايي در حد 70 تا 150 برابر مي‌باشند.
منبع/پردازشگر نور

منبع نور در انواع فيبر اپتيک، يک وسيله نسبتا ساده با يا بدون پمپ هوا/آب است. به‌طور معمول در منابع نور انواع فيبرهاي اپتيک، از حباب‌هاي هالوژني استفاده مي‌شود.
پردازشگرهاي ويديويي، به‌علت دارابودن کليه مدارهاي لازم جهت پردازش سيگنال‌هاي ويديديي، از انواع فيبر اپتيک، گرانقيمت‌تر و نيز پيچيده‌تر هستند. برخي از انواع، داراي يک بخش جداگانه حاوي پردازشگر ويديويي، پمپ هوا/آب و منبع نور بوده، در حالي‌که در برخي ديگر، همه اجزا در داخل يک قالب قرار گرفته‌اند. پانلي که در جلوي پردازشگر قرار دارد، امکان تنظيم تصوير و کنترل پمپ هوا/آب را فراهم کرده و همچنين داراي محلي براي رابط آندوسکوپ است. انواع متنوعي از لامپ‌هاي روشنايي شامل گزنون و يا هالوژن در پردازشگرهاي ويديويي استفاده مي‌شوند.

منبع: نشریه سپید شماره ۷۹