در بالين، بررسي قدرت عضلات تنفسي، با اندازه‌گيري «حداکثر فشار دمي» (MIP) و «حداکثر فشار بازدمي» (MEP) به دست مي‌آيد. درواقع، MIP قدرت ديافراگم و ديگر عضلات دمي را نشان مي‌دهد، در حالي که MEP دربرگيرنده ميزان قدرت عضلات شکمي و ديگر عضلات بازدمي است.

انديکاسيون‌هاي معمول براي اندازه‌گيري MIP و MEP عبارت‌اند از:

  •  وقتي شک به ضعف عضلات تنفسي وجود داشته باشد، مانند فرد بيماري که ديس‌پنه، سرفه ضعيف و بيماري عصبي ـ عضلاني شناخته شده دارد.
  • اسپيرومتري، الگوي انسدادي را نشان ‌دهد و ضعف عضلات تنفسي از تشخيص‌هاي افتراقي باشد.
  • نتايج اسپيرومتري، نشان‌دهنده ظرفيت حياتي پايين با اتيولوژي نامشخص باشد و ضعف عضلات تنفسي نيز در ليست تشخيص افتراقي‌ها گنجانده شده باشد.
  • اسپيرومتري، کاهشي در مانور حداکثر تهويه ارادي را با اتيولوژي ناشناخته ناشناخته نشان مي‌دهد و ضعف عضلات تنفسي از جمله تشخيص‌هاي افتراقي آن است.
  • بررسي پيشرفت، ثابت ماندن يا بدتر شدن ضعف عضلات تنفسي شناخته شده.

اندازه‌گيري MIP و MEP به يک فشارسنج مکانيکي که به يک قطعه دهاني متصل باشد (مانند عکس)، نياز دارد. البته انواع الکترونيکي آن هم در دسترس هستند که ممکن است با دست نگه داشته شده يا به کامپيوتر متصل شود. دستگاه بايد حاوي يک سوراخ کوچک (با قطر يک ميلي‌متر و طول 20 تا 30 ميلي‌متر) باشد تا به ليک هوا کمک کند، به اين‌تريب بيمار نمي‌تواند براي ايجاد فشار از عضلات چانه خود استفاده کند.

براي اندازه‌گيري MIP، بايد يک قطعه دهاني به ‌صورت کاغذ نازک نو يا يک قطعه دهاني لاستيکي تميز که لبه داشته باشد، روي وسيله قرار داده شود. سپس بيمار بايد لب‌هاي خود را محکم به قطعه دهاني بچسباند و آهسته و کامل، نفس خود را بيرون دهد. آن‌گاه با شدت آن را به درون بکشد، مانند آنکه سعي مي‌کند بستني غليظي را از داخل يک ني به درون دهان خود بکشد. بيمار بايد فشار دمي خود را براي حداقل 5/1 ثانيه نگه دارد تا بيشترين فشارمنفي ثابت براي حداقل يک ثانيه ثبت شود. بهتر است قبل از انجام اندازه‌گيري مانورهاي ذکر شده براي بيمار توضيح داده شده تا وي با روند کار آشنا باشد و اطمينان حاصل شود که وي همه را به خوبي فراگرفته و تفاوت ميان اندازه‌گيري‌هاي مختلف نيز کمتر از 10 سانتي‌متر آب باشد.

بيماراني که ضعف عضلات دهاني ـ صورتي دارند، شايد نتوانند دهان خود را محکم دور قطعه دهاني بچسبانند، بنابراين بايد به آنها آموزش داد تا درصورت لزوم در حين مانور، از دستان خود براي فشار دادن لب‌هايشان به قطعه دهاني استفاده کنند. البته تکنسين مربوطه نيز مي‌تواند اين کار را براي بيمار انجام داده و لب‌هاي وي را محکم به دور قطعه دهاني بچسباند. در مجموع، اين مانور بايد 5 بار انجام شده و در فواصل آنها بيمار مي‌تواند يک دقيقه استراحت داشته باشد. براي گزارش نتايج، عدد به‌دست‌آمده 3 مانور از 5 مانور که بيشترين اندازه را داشته و تفاوت آنها کمتر از 20 درصد باشد، ثبت مي‌شود. همچنين تفاوت ميان اندازه‌ها، اندازه تخمين زده شده و کمترين حد محدوده طبيعي نيز در نظر گرفته مي‌شوند.

براي اندازه‌گيري MEP، يک قطعه دهاني تميز در سر دستگاه قرار داده مي‌شود و به بيمار آموزش مي‌دهند که کاملا نفس خود را تو بکشد، آن‌گاه قطعه دهاني را محکم ميان لب‌ها و دندان‌هاي خود نگه دارد و سپس با بيشترين توان ممکن، نفس خود را بيرون بدهد، گواينکه در حال بادکردن يک بادکنک بسيار سفت و محکم است. قبل از انجام مانور، بيمار بايد فشار بازدمي خود را حداقل 5/1 ثانيه نگه داشته و بيشترين فشار مثبت ثابت براي حداقل يک ثانيه ثبت شود. تکنسين بايد به بيمار اجازه دهد که ميان هر مانور، يک دقيقه استراحت کند و سپس مانور براي 5 بار تکرار شود. گزارش نتايج نيز بايد دربر گيرنده اندازه‌هاي 3 مانوري باشد که بيشترين مقادير را داشته و کمتر از 20 درصد هم با هم اختلاف داشته باشند. همچنين تفاوت ميان اندازه‌ها، مقدار تخميني و کمترين حد محدوده طبيعي نيز ثبت شوند.

تفسير نتايج

طبيعي در برابر غيرطبيعي: قدرت غيرطبيعي عضلات تنفسي با مقايسه اندازه‌هاي MIP و MEP با دامنه مقادير مرجع يا حد پايين طبيعي (lower limit of normal) آنها مشخص مي‌شوند، اما اگر تورم شديد ريه وجود داشته باشد، بايد MIP با مقادير مورد انتظار MIP سنجيده شوند.
 دامنه مرجع: تاکنون محدوده مرجع مشخصي براي MIP و MEP تعريف نشده و آنچه که امروزه در دسترس قرار دارد، از نتايج مطالعات معتبر موجود گرفته شده‌اند. با در نظر گرفتن همه آنها با هم، به‌نظر مي‌رسد کاهش طبيعي در  اندازه‌ها که وابسته به سن هستند (حدود 10 سانتي‌متر آب در هر دهه) در حداکثر فشار تنفسي و تفاوت‌هاي جنسيتي (حدود يک‌سوم کمتر در مردان نسبت به زنان) وجود داشته باشد. در هرصورت اعداد مرجعي که وجود دارند، به شرح زير مي‌باشد (واحد همه اعداد به سانتي‌متر آب است):
 محدوده مرجع MIP در بزرگسالان 18 تا 65 سال، از 92- تا 121- براي مردان و 68- تا 79- در زنان. ميانگين MEP در اين گروه سني، در مردان 140 و در زنان 95 است.
 محدوده مرجع MIP در بزرگسالان 65 تا 85 سال، 65- تا 90- در مردان و 45- تا 60- در زنان است. در رابطه با MEP در مردان، 140 تا 190 و در زنان 90 تا 130 دامنه مرجع محسوب مي‌شود.
 محدوده مرجع MIP در رده سني 7 تا 13 سال، 77- تا 114- در پسران و 71- تا 108- در دختران است. دامنه مرجع MEP نيز 99 تا 161 در پسران و 74 تا 126 در دختران تعيين شده است.
 محدوده مرجع MIP در نوجوانان و جوانان 13 تا 35 سال، 114- تا 121- در مردان و 65- تا 85- در زنان است. اعداد رفرانس در مورد MEP عبارت‌اند از 92 تا 95 در مردان و زنان.
لازم به ذکر است اگر اعداد MIP و MEP کمتر از حد پاييني نرمال باشند، به‌عنوان موارد غيرطبيعي تلقي مي‌شوند. بيماران که به علت انسداد شديد راه‌هاي هوايي، به تورم ريه مبتلا هستند، با وجود داشتن عضلات تنفسي طبيعي، MIP پاييني توليد مي‌کنند که علت آن، کوتاهي فيبرهاي عضلاني ديافراگم و اشکال مکانيکال ايجاد شده به وسيله ريه متورم است. در اين بيماران، بايد MIP با يک MIP قابل انتظار مقايسه شود و نه دامنه مرجع. اگر MIP کمتر از اين مقدار مورد انتظار باشد، ضعف عضلات تنفسي وجود دارد و لازم است تست‌هاي غير تهاجمي ديگري براي تاييد ضعف عضلات دمي انجام شوند.

منبع: نشریه سپید شماره ۱۸۰، دکتر امیررضا رادمرد