فلج بل، از کار افتادن يا ضعف حاد، يکطرفه و محيطي صورت است که ممکن است به تغيير شکل دائمي سمت آسيب‌ديده صورت منتهي شود. در سال 1821 ميلادي، جراح و آناتوميست اسکاتلندي، «سر چارلز بل»، اولين فردي بود که علايم اين عارضه و نيز عملکرد و آناتومي عصب صورت را تشريح کرد. دارودرماني فلج بل در گذشته به‌دليل نامطمئن بودن از اثربخشي و درصد بالاي ميزان بهبود خودبخودي اين عارضه چندان مورد توافق نبوده است. مطالعات اخير نشان داده‌اند برخي از داروها مانند کورتيکواستروييدها و ضدويروس‌ها ممکن است سودمند باشند و باعث بهبود حال بيماران شوند.

ميزان شيوع فلج بل در سراسر دنيا

20 تا 53 نفر در هر 100 هزار نفر است. بيشتر موارد ابتلا به فلج بل بدون علت ناشناخته هستند. البته شواهدي مبني بر احتمال عفونت ويروسي با ويروس هرپس سيمپلکس نوع يک وجود دارد. مطالعات اخير در سطح مولکولي با استفاده از PCR، ژنوم نهفته ويروس هرپس سيمپلکس را در گانگليوم ژنيکوليت(عقده زانويي) نشان داده‌اند.

در اغلب موارد هنگام شروع عارضه بيماران چنين تصور مي‌کنند که دچار حمله مغزي يا تومور داخل جمجمه‌اي شده‌اند. در بيماران مبتلا به ضعف يا فلج کامل يکطرفه، افتادگي ابرو و گوشه دهان مشاهده مي‌شود. درصد بالايي از بيماران از بي‌حسي صورت يا تحريک ناحيه چشم شکايت دارند. عارضه‌اي با نام «فنومن بل»، به وضعيتي گفته مي‌شود که چشم‌ها به سمت بالا چرخيده، در حالي که پلک‌ها بسته نمي‌شوند و پلک پاييني افتاده است. تظاهر باليني ديگر، نامتقارن بودن خنده بيمار است. ساير علايم عبارتند از درد در ناحيه صورت يا پشت گوش، تغيير در درک طعم‌ها، افزايش حساسيت به صداهايي خاص، خشکي چشم‌ها يا برعکس، اشک‌ريزش و افتادگي پلک‌ها. در بيشتر موارد علايم پس از شروع بيماري به سرعت پيشرفت مي‌کنند. حداکثر ميزان ضعف در ناحيه صورت طي 2 روز تا يک هفته مشاهده مي‌شود.

ساير بيماري‌هايي که ممکن است علايم فلج بل را تقليد کنند، عبارتند از بيماري لايم، فشارخون بالا، تومورهاي ناحيه گوش يا غده پاروتيد، نشانگان گيلن‌باره، سارکوييدوز، آميلوييدوز، اکلامپسي و اوتيت مديا.


درمان‌هاي دارويي فلج بل

مطالعات باليني متعددي که در سال‌هاي اخير به چاپ رسيده‌اند، اثربخشي دو گزينه درماني را براي فلج بل موردبررسي قرار داده‌اند. به‌طور کلي، دو هدف اصلي درمان فلج بل، کاهش مدت زمان مورد نياز براي بهبود علايم و پيشگيري از عوارض چشمي آن است اما به‌دليل نتايج ضد ونقيض به‌دست آمده از اين مطالعات، هنوز بهترين استراتژي درماني براي مبتلايان به فلج بل نامشخص است. شايد دليل اين ترديد، نامشخص بودن دقيق اتيولوژي اصلي بيماري باشد. پروگنوز فلج بل براي اکثر بيماران، حتي بدون درمان، خوب است. 71 درصد از بيماران بدون درمان به‌طور کامل بهبود مي‌يابند و 84 درصد تقريبا به عملکرد طبيعي خود برمي‌گردند. در مورد عملکرد حسي و حرکتي ناحيه صورت، درصد بالايي از بيماران بهبود کامل مي‌يابند، اما در برخي از آنها بهبود نسبي است. به نظر مي‌رسد، اثربخشي دارودرماني در صورت شروع زودهنگام درمان (کمتر از 72 ساعت پس از شروع علايم)، به حداکثر خود مي‌رسد.

در حال حاضر هيچ دارويي که موردتاييد FDA باشد، براي درمان فلج بل وجود ندارد. دو داروي متداول مورد استفاده در درمان فلج بل عبارتند از کورتيکواستروييدها و ضدويروس‌ها. شواهد نشان مي‌دهند تجويز کورتيکواستروييدها به تنهايي سودمند است. تجويز ضدويروس‌ها به تنهايي در مقايسه با دارونما اثربخشي بيشتري نداشته است و در نهايت، تجويز کورتيکواستروييدها همراه ضدويروس‌ها شانس بهبود کامل بيمار را افزايش مي‌دهد و در مقايسه با مصرف کورتيکواستروييدها به تنهايي اثربخشي بيشتري دارد.

• کورتيکواستروييدها: مطالعات باليني انجام شده روي اثربخشي کورتيکواستروييدها به مراتب بيشتر از اطلاعات موجود درباره ضدويروس‌هاست. کورتيکواستروييدهاي متعددي نظير هيدروکورتيزون، متيل پردنيزولون، پردنيزولون و دگزامتازون در گذشته براي درمان فلج بل مورداستفاده قرار گرفته‌اند. اخيرا، پردنيزون متداول‌ترين کورتيکواستروييد تجويز شده براي درمان فلج بل بوده است. کورتيکواستروييدها با مهار التهاب و پاسخ طبيعي دستگاه ايمني بدن عمل مي‌کنند.

• ضدويروس‌ها: به‌دليل مطرح بودن آلودگي با ويروس HSV نوع يک به عنوان علت فلج بل، از لحاظ تئوريک تجويز آنتي‌ويروس‌هايي نظير آسيکلووير، والاسيکلووير و فامسيکلووير سودمند به‌نظر مي‌رسد. ضدويروس‌ها با مهار آنزيم DNA پلي‌مراز و مهار سنتز DNA ويروس عمل مي‌کنند. تجويز اين گروه داروها به عنوان مونوتراپي توصيه نمي‌شود. دوز توصيه شده آسيکلووير در کودکان بالاي 2 سال 80 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن در 4 دوز منقسم براي مدت 5 روز است. (حداکثر دوز روزانه 3200 ميلي‌گرم). در مورد والاسيکلووير دوز توصيه شده براي کودکان بالاي 12 سال يک گرم در روز، در 3 دوز منقسم براي مدت 7 روز است. ايمني فامسيکلووير در کودکان هنوز موردبررسي قرار نگرفته است.

• درمان ترکيبي: در گذشته به‌دليل ناکافي بودن مشاهدات باليني، تجويز همزمان کورتيکواستروييدها و ضدويروس‌ها موافقان و مخالفان متعددي داشته است. متداول‌ترين ضدويروس‌هاي بررسي‌شده در اين مطالعات آسيکلووير و والاسيکلووير بوده‌اند. براساس دستورالعمل آکادمي نورولوژي آمريکا (AAN)، درمان زودهنگام با آسيکلووير در ترکيب با پردنيزون براي بهبود عملکرد فاشيال توصيه مي‌شود. نتايج مطالعه «تائرا» و همکارانش نشان داده داروهاي ضدويروس همراه کورتيکواستروييدها اثر يکديگر را در بهبود بيماري تقويت مي‌کنند. بنابراين تحقيق، در بيماراني که کمتر از 3 روز از شروع علايم آنها سپري شده است، درمان ترکيبي کورتيكواستروييد و ضدويروس بايد شروع شود مگر آنکه ممنوعيت دارويي در آنها وجود داشته باشد. متداول‌ترين و در عين حال در دسترس‌ترين اين رژيم‌ها، آسيکلووير به همراه پردنيزون است.


درمان‌هاي غيردارويي فلج بل

درمان‌هاي غيردارويي شامل جراحي، فيزيوتراپي، تحريک الکتريکي عصب از خلال پوست و طب سوزني هستند. گزارش‌هاي متعددي اثربخشي متيل کوبالامين و ساير ويتامين‌ها نظير ويتامين B12، B6 و مکمل‌هاي حاوي روي؛ اکسيژن پرفشار و سم بوتولينوم را در درمان فلج بل مطرح کرده‌اند.


مراقبت از چشم‌ها

در اغلب موارد فلج بل، بيمار از بستن کامل پلک‌هاي خود ناتوان است. در نتيجه چشم در معرض خشکي و تحريک قرار دارد، بنابراين بايد براي بيمارانتان لزوم استفاده مرتب از لوبريکنت‌هاي چشمي نظير اشک مصنوعي در طي روز و پمادهاي چشمي در شب هنگام را توضيح دهيد.

منبع: نشریه سپید شماره ۲۹۵، دکتر شیرین میرزازاده