روي(زينک)، يكي از موادمعدني ضروري براي بدن است كه در مايعات، بافت‌ها و ارگان‌ها يافت مي‌شود. مقدار نياز بزرگسالان به اين ماده معدني ضروري، روزانه 11-8 ميلي‌گرم و در کودکان 5-2 ميلي‌گرم در روز است. در دوران بارداري و شيردهي ميزان نياز به زينک افزايش مي‌يابد. زينک براي رشد طبيعي، سلامت استخوان‌ها، تنظيم خلق و خو ، تثبيت غشاي سلولي، تكثير سلول‌ها، رشد و تكامل دستگاه توليد مثل، تقويت ايمني، ‌تنظيم اشتها و حس چشايي و بويايي، تسريع التيام زخم و سلامت پوست لازم است. از آنجا که بدن قادر به ذخيره‌سازي زينک نيست، ممکن است کمبود زينک ايجاد شود. مطالعات اخير نشان داده اند که مبتلايان به جوش هاي صورت(آکنه) داراي سطح پاييني از زينک در خون هستند و دادن روزانه 200 ميلي گرم زينک گلوکونات که معادل 30 ميلي گرم زينک است مي تواندباعث بهبود عفونت جوش هاي صورت شود.


کمبود زينک، چرا و چگونه؟

از جمله علل كمبود زينک، اختلال در جذب آن (سندرم سوء‌جذب) و الكلسيم است. اولين موارد كمبود زينک در سال 1961 ميلادي در کودکان برخي از روستاهاي ايران كه دچار كوتولگي، هيپوگوناديسم، ‌بزرگي طحال و آنمي بودند گزارش شد. پس از انجام مطالعات مشخص شد اين کودکان به علت خوردن خاك رس (كه باعث اختلال در جذب زينک مي‌شود) دچار علايم كمبود زينک شده‌اند و علايم مذکور پس از درمان با زينک طي يك سال برطرف شدند. از منابع اصلي زينک مي‌توان به غذاهاي دريايي، گوشت، غلات، لبنيات و تخم‌مرغ و به مقدار كمتر سبزيجات و ميوه‌ها اشاره کرد.

به طور تقريبي هر گرم گوشت 3 تا 5 ميلي گرم زينک دارد. نان سفيد، چربي و شکر فاقد زينک هستند. گوشت، جگر، تخم مرغ، ميگو، گندم سبوس دار، تخم  کدوحلوايي و گوجه فرنگي غني از زينک هستند با خوردن هر 100 گرم عدس يا نخود آسياب نشده مي توان 4 تا 5 ميلي گرم زينک وارد بدن کرد. در هر 100 گرم سبوس گندم يا هر 100 گرم ذرت، 3 ميلي گرم زينک موجود است. تخم کدو حاوي زينک فراوان است که خوشبختانه در ايران بيشتر از ساير کشورها استفاده مي شود. در هر 100 گرم آن 5/6 تا 5/7 ميلي گرم زينک دريافت مي شود. جوانه گندم 17 ميلي گرم زينک دارد. يعني غذايي غني از زينک است. در هر 100 گرم جگر گوساله، 8/7 ميلي گرم زينک وجود دارد. ماده غذايي پراهميت در رساندن زينک به بدن، صدف خوراکي است که در هر 100 گرم آن 60 ميلي گرم زينک وجود داشته؛ لذا غني از روي است که البته در ايران مصرف نمي شود.

به‌طور تقريبي هر گرم گوشت 3 تا 5 ميلي‌گرم زينک دارد. نان سفيد، چربي و شکر فاقد زينک هستند. گوشت، جگر، تخم‌مرغ، ميگو، گندم سبوس‌دار، تخم کدو حلوايي و گوجه‌فرنگي غني از زينک هستند. با خوردن هر 100 گرم عدس يا نخود يا گندم آسياب نشده مي‌توان 4 تا 5 ميلي‌گرم زينک وارد بدن کرد. در هر 100 گرم سبوس گندم يا هر 100 گرم ذرت، 3 ميلي‌گرم زينک موجود است. تخم کدو حاوي زينک فراواني است که خوشبختانه در ايران بيشتر از ساير کشور‌ها استفاده مي‌شود. در هر 100 گرم آن 5/ 6 تا 5/7 ميلي‌گرم زينک دريافت مي‌شود. جوانه گندم 17 ميلي‌گرم زينک دارد. يعني غذايي غني از زينک است.

گياهخواران بيش از سايرين در معرض كمبود زينک هستند. كمبود زينک در کودکان با علايمي نظير تاخير در رشد بلوغ جنسي تظاهر مي‌کند. علايم عمومي كمبود زينک شامل درماتيت، آكنه، ريزش مو، ضعف سيستم ايمني و تاخير در التيام زخم هستند.

کمبود زينک يکي از علل شايع خستگي، ضعف، کاهش اشتها و نيز کاهش در قدرت عملکرد حس چشايي و بويايي است. کمبود زينک باعث بروز لکه‌هاي سفيد زينک ناخن‌ها مي‌شود و از جمله دلايل بيش‌فعالي در کودکان است.

کمبود زينک در پسران جوان باعث اختلال در تکامل غده پروستات و نيز رشد و تکامل نيافتن بيضه‌ها مي‌شود. در دختران جوان نيز باعث اختلالات هورموني، اختلال در عملکرد تخمدان‌ها، تکامل رحم و مختل شدن چرخه‌هاي قاعدگي خواهد شد.

هرگاه ذخاير زينک در بدن كم شود، جذب آن از دستگاه گوارش افزايش مي‌يابد. زينک موجود داخل سلول‌هاي مخاطي روده ‌باعث تحريك توليد پروتئيني به نام متالوتيونيين (metallothionein) مي‌شود كه پروتئين ذخيره‌كننده زينک و مس است. ميل اتصال مس به اين پروتئين بسيار زياد است لذا كمبود آن مي‌تواند در اثر تداخل مينرال – مينرال بين زينک و مس ايجادشده و باعث بروز كم‌خوني شود. گاهي از خاصيت ياد شده براي درمان بيماري ويلسون (با دوزهاي بالا مثلا روزانه 50 ميلي‌گرم زينک استفاده مي‌شود) كه به روشي متفاوت از شلاتورها (مثلا پني‌سيلامين دي) عمل مي‌كند. سودمندي زينک در درمان بيماري ويلسون با خاصيت ممانعت آن از جذب مس مرتبط است زيرا مقدار بالاي زينک باعث افزايش ساخت متالوتيونيين مي‌شود كه ميل تركيبي زيادي با مس دارد ولذا كمپكس متالوتيونيين – مس به مقدار زياد ساخته و مانع از جذب مس مي‌شود. با ريزش سلول‌هاي مخاطي روده، مس روزانه از دستگاه گوارش دفع مي‌شود.

ماده معدني زينک در ساختمان حدود 200 متالو آنزيم شرکت دارد. يكي از مهم‌ترين آنها سوپراكسايد ديسموتاز (SOD) است كه يك آنزيم آنتي‌اكسيدان طبيعي است و بدن را در برابر آسيب‌هاي ناشي از راديكال‌هاي آزاد در شرايط اكسيداتيو استرس محافظت مي‌كند. از متالو آنزيم‌هاي ديگري كه حاوي زينک هستند مي‌توان به آنزيم مبدل آنژيوتانسين(ACE)، آر ان اي پلي مراز و در ان اي پلي مراز، فسفريلاز و فسفاتاز نام برد.

از ديگر کارکردهاي مهم زينک اين است كه از طريق اتصال با سيستئين، پنجه‌هاي زينك (Zink Ringars) ايجاد و در نتيجه به اتصال پروتئين‌ها و هورمون‌ها به نواحي تنظيم‌کننده ژن‌ها کمک و در بروز ژن‌ها دخالت مي‌كند.

زينک آزاد‌سازي ويتامينA ذخيره شده در کبد و انتقال آن به شبکيه چشم را کنترل مي?کند. زينک فعاليت انسولين را تنظيم مي‌كند و تبديل هورمون? تيروييدي تيرونين به
تري يدوتيرونين را نيز افزايش مي‌دهد. همچنين در ساخت انسولين و نيز حفظ و کنترل تعادل اسيد- باز بدن دخيل است.

زخم‌هاي معدي عموما با درد شديد در ناحيه معده همراه هستند. اين درد 30 دقيقه تا 3 ساعت طول مي‌کشد. احساس گرسنگي و سوزش در ناحيه معده از ديگر علايم اين زخم‌ها هستند. با مصرف مقادير کافي زينک مي‌توان به ميزان قابل‌توجهي از شدت اين علايم کاست. مصرف مکمل‌هاي زينک باعث تقويت معده و کاهش دردهاي ناشي از زخم‌هاي معده خواهد شد.


کمبود زينک، دارو و درمان

در سال 2011 ميلادي مشخص شد استفاده از قرص‌هاي مكيدني زينک به‌طور قابل‌توجهي در كوتاه كردن مدت بيماري و شدت علايم سرما خوردگي (Common Cold) موثر است. عامل اصلي سرماخوردگي رينوويروس (rhinovirus) است كه سلول‌هاي مخاط بيني را آلوده مي‌كند و به غشاء آسيب مي‌زند. اين ويروس بااتصال به مولکول چسبندگي درون سلولي يک
(ICAM-1 =intracellular adhesion molecule -1) وارد سلول‌هاي اپي‌تليوم بيني مي‌شود و شروع به تكثير خود مي‌كند.

يون زينک قابض است. اين خاصيت در درمان سرماخوردگي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. يون‌هاي زينک نفوذپذيري سلول‌هاي غشاء را كاهش مي‌دهند و در نهايت از ايجاد ادم موضعي، التهاب و ترشح مخاطي جلوگيري مي‌كنند. تصور مي‌شود زينک مهار‌كننده رقابتي ICAM-1 در سلول‌هاي اپي تليوم بيني است. اين اثر از اتصال رينوويروس به ICAM-1 جلوگيري مي‌كند و مانع ورود آن به داخل سلول‌ها مي‌شود و از تكثير آن در سلول‌ها شده و از تکثير آن در سلول?ها و ايجاد التهاب جلوگيري مي‌كند. امروزه ثابت شده است زينک با غلظت 1/0 ميلي مول اثر ضدويروسي و ضدباكتريايي دارد. از جمله اشکال دارويي زينک براي تجويز در سرماخوردگي قرص‌هاي مكيدني (Lozenges)، ژل‌هاي داخل بيني، قرص‌هاي حل‌شدني و قرص‌هاي جويدني هستند.

اسيد گلوكونيك از فرمانتاسيون گلوكز توسط قارچ‌ها يا باكتري‌ها توليد مي‌شود. بسياري از فلزات نظير سديم، پتاسيم، كلسيم، زينک، آهن، كبالت، منيزيم، منگنز و مس به صورت نمک گلوكونات مصرف مي‌شوند.

زينک گلوكونات، ملحي از اسيد گلوكونيك است كه در ساختار آن دو مولكول اسيد گلوكونات و يك اتم زينک وجود دارد. مقدار عنصر زينک در زينک?گلوكونات 22 درصد است. به اين معنا كه اگر 15 ميلي‌گرم زينك گلوكونات خورده شود حاوي 3/3 ميلي‌گرم زينک خواهد بود. زينک گلوكونات ملحي است كه معمولا براي وارد كردن زينک به بدن تجويز مي‌شود. اين ملح به مراتب بهتر از سولفات زينک جذب مي‌شود. مزيت ديگر زينک گلوكونات اين است كه فراهمي زيستي آن بالاست در نتيجه براي سلول‌هاي مخاط دستگاه گوارش ملح ملايمي محسوب مي‌شود. اين ملح در صورت مصرف همزمان با آنتي‌بيوتيك‌ها، در جذب آنها دخالت مي‌كند و ميزان آنتي‌بيوتيک جذب‌شده را تغيير مي‌دهد.

در موارد كمبود زينک، از شربت زينک گلوكونات به عنوان دارو و نيز به عنوان مکمل غذايي استفاده مي‌شود. دوز آن در موارد كمبود زينک در کودکان روزانه 1- 5/0 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن(برحسب عنصر زينک) و در بزرگسالان (معادل 25 تا 50 ميلي‌گرم) عنصر زينك 3 بار در روز است.

منبع: سپید۳۱۶