آکاربوز يک مهارکننده آلفاگلوکوزيداز مي‌باشد که براي درمان ديابت مليتوس نوع دوم کاربرد دارد. اين دارو در واقع يک اوليگوساکاريد حاصله از فرآيند تخمير ميکروارگانيسمي به نام Actinoplanes utahensis است. اين اليگوساکاريد پيچيده قادر به تأخير و جلوگيري از هضم و جذب کربوهيدراتهاي مصرف شده پس از ميل غذا مي‌باشد. به همين دليل مصرف اين دارو قبل از غذا با افزايش مختصر غلظت گلوکز همراه خواهد شد. حاصل اين تأثير کاهش گلوکز پلاسما و کاهش ميزان هموگلوبين گليکوزيله بيماران دچار ديابت مليتوس نوع دوم خواهد بود.
بر خلاف سولفونيل اوره‌ها، آکاربوز قادر به افزايش ترشح انسولين نبوده‌ي و مکانيسم کاهنده‌ي قند خون آکاربوز حاصل يک رقابت برگشت‌پذير وقفه‌يي آنزيمهاي آلفاآميلاز پانکراس و اتصال با آنزيم آلفاگلوکوزيد هيدرولاز غشاي سلولهاي روده‌يي مي‌باشد. اتصال ترکيبات نشاسته‌يي با آنزيم‌ آلفا آميلاز موجب هيدروليز آنها به اليگوساکاريدها در روده‌ي ‌کوچک شده و اتصال با آنزيم آلفاگلوکوزيداز موجب هيدروليز اليگوساکاريدها به تري و دي‌ساکاريدها، گلوکز و ساير منوساکاريدها در جدار روده‌ي کوچک خواهد شد. بديهي است وقفه‌ي اين آنزيم‌ها در بيماران ديابتي سبب تأخير در جذب گلوکز و نهايتاً کاهش هيپرگليسمي آنها پس از غذا خواهد شد. به دليل همين ماهيت عمل متفاوت است که مصرف همزمان آکاربوز توسط بيماران تحت درمان با يک سولفونيل اوره از کنترل بهتر قند خون آنها را به دنبال خواهد شد. به علاوه آکاربوز درکنترل افزايش وزن بيماران متعاقب درمان با انسولين و سولفونيل اوره آزها نيز مؤثر خواهد بود. شايان ذکر است اين دارو هيچ تأثير وقفه‌يي بر فعاليت لاکتاز نداشته و لذا مصرف آن سبب القاي عدم تحمل لاکتوزي نخواهد شد.

 


موارد کاربرد:
از اين دارو به صورت تک درمان همراه با رژيم‌ غذايي براي کاهش گلوکز خون بيماران دچار ديابت مليتوس نوع دوم که بيماريشان با حفظ رژيم‌ غذايي به تنهايي بهبود نيافته استفاده مي‌شود. همچنين در موارد عدم کاهش قند خون متعاقب رژيم غذايي و يک سولفونيل اوره مي‌توان با هدف کنترل مناسب قند خون بيمار آکاربوز را نيز به رژيم‌ دارويي بيمار اضافه کرد.
افزودن آکاربوز به رژيم درماني بيماران تحت درمان با سولفونيل اوره، انسولين يا متفورمين به دليل مکانيسم عمل متفاوتي که دارد به ارتقاي کنترل قند خون بيماران کمک زيادي خواهد کرد.


فارماکوکينتيک:
جذب و توزيع:
تحقيقات نشان داده کمتر از ۳۵% يک دوز خوراکي آکاربوز به صورت داروي فعال جذب شده و ۵۱% آن نيز به صورت داروي تغيير نيافته پس از ۹۶ ساعت از هضم خوراکي از مدفوع دفع مي‌شود. به دليل اينکه آکاربوز به صورت موضعي (در سطح روده‌ها) عمل مي‌کند اين جذب پائين در واقع براي تأثير اين دارو محسوب شده و از نظر درماني مسأله‌يي مطلوب مي‌باشد.
غالباً ۱۴ تا ۲۴ ساعت پس از مصرف يک دوز خوراکي اين دارو اوج غلظتهاي پلاسمايي آن حاصل خواهد شد. البته اين زمان طولاني به واسطه‌ي‌ جذب متابوليتهايي است که ممکن است توسط باکتريهاي روده‌يي يا هيدروليز آنزيمي روده‌يي به وجود آيند. آکاربوز پس از مصرف خوراکي به صورت گسترده‌يي در دستگاه گوارش متابوليزه مي‌شود که عمده‌ي آن توسط باکتريهاي روده‌يي بوده و تا حدي توسط آنزيمهاي هضمي نيز متابوليزه مي‌شود. بخشي از اين متابوليتها در حدود ۳۴% يک دوز خوراکي جذب و متعاقباًً از طريق ادرار ترشح مي‌شوند. از اين دارو تاکنون ۱۳ متابوليت شناسايي شده است.
عمده‌ي اين متابوليتها به صورت مشتقات ۴- متيل پيروگالول (نظير سولفات، متيل، گلوکرونيدکنژوگه) بوده‌اند. يکي از اين متابوليتها که با شکستن مولکول گلوکوآکاربوز به وجود آمده داراي فعاليت وقفه‌يي آلفا - گلوکززيدازي بوده است. اين متابوليت‌ همراه با ترکيب اصلي قادر به بازجذب از ادرار به ميزان تقريباً کمتر از ۲% دوز کلي تجويز شده مي‌باشد. جزء جذب شده اين دارو تقريباً به طور کامل توسط کليه‌ها ترشح مي‌شود. در صورت تجويز وريدي آکاربوز ۸۹% دوز تزريقي به صورت داروي فعال در اثناي ۴۸ ساعت پس از تجويز از ادرار قابل جمع آوري است.
اين مسأله بيانگر زيست دستيابي پايين اين دارو مي‌باشد.‌ عمرنيمه‌ي حذف پلاسمايي آکاربوز تقريباً ۲ ساعت بوده و با تجويز حتي سه مرتبه در روز اين دارو مشکل تجمع دارويي اتفاق نيفتاده است.
تحقيقات اخير نشان داده‌اند (۲۰۱۱) نقص فعاليت کليوي ممکن است منجر به تجمع اين دارو تا حد ۶ برابر افراد سالم مصرف کننده‌ي آن شود.


دوزاژ آکاربوز:

دوز ابتدايي:
به ميزانmg ۲۵ سه مرتبه در روز توصيه شده است. البته در موارد مواجهه با مشکل گوارشي ممکن است دوز فوق برحسب مورد تغيير يابد. اين مسأله با تجويزmg ۲۵ خوراکي يک بار در روز شروع و در ادامه با افزايش تدريجي دوز دارو تا رسيدن به دوزmg ۲۵ سه مرتبه در روز ادامه مي‌يابد.
دوز نگه‌دارنده:
دوز داروي ابتدايي به فواصل ۴ تا ۸ هفته با توجه به ميزان گلوکز يک ساعت بعد از غذا و تحمل بيمار ادامه مي‌يابد. پس از تجويز دوز ابتداييmg ۲۵ سه مرتبه در روز مي‌توان دوز دارو را ابتدا تا ۵۰ و حتي تا mg۱۰۰ سه بار در روز نيز افزايش داد. حداکثر دوزاين دارو براي بيماران کمتر ازkg ۶۰ وزن mg/۸h۵۰ و براي بيماران با وزن بالاتر از kg۶۰،۸h /mg۱۰۰ مي‌باشد.


عوارض جانبي:
عوارض نفخ معده (۷۴%)، اسهال (۳۱%)، دردهاي بدني (۱۹%) و به ندرت حساسيتهاي پوستي با اين دارو گزارش شده است.


موارد احتياط داروي آکاربوز:
۱) همانطور که قبلاً توضيح داده شد افراد چاق دچار ديابت مليتوس نوع ۲ بايد با رعايت رژيم غذايي و محدوديت کالري ورودي اقدام به لاغري خود نمايند، چرا که بهترين کمک به تعادل قند خون و جلوگيري از علائم هيپرگليسمي همين روند است.
انتخاب آکاربوز براي درمان ديابت مليتوس نوع ۲ بايد با نظر پزشک و همکاري بيمار صورت گرفته و به هيچ‌ عنوان جانشين اهميت حفظ رژيم‌غذايي مناسب نمي‌باشد.
۲) چون تحقيقات مشخصي در خصوص عوارض تجمع آکاربوز در بيماران دچار نقص فعاليت کليوي تاکنون صورت نگرفته توصيه به مصرف اين دارو براي افراد دچار نارسايي کليه نمي‌شود.
۳) در حين مصرف آکاربوز توصيه به ثبت و کنترل قند خون مي‌شود. گرچه اين دارو به واسطه‌ي ماهيت عملکرد قادر به ايجاد هيپوگليسمي در افراد ناشتا يا پس از ناهار نمي‌باشد ولي در صورت مصرف همزمان با يک سولفونيل اوره ممکن است چنين اتفاقي بيفتد.
۴) آکاربوز خصوصاً با دوزهاي بالاتر ازmg ۵۰، سه مرتبه در روز ممکن است موجب افزايش ترانس آمينازهاي سرم و در موارد نادري هيپربيليروبينمي شود، توصيه شده که ميزان ترانس آمينازهاي سرم بيماران مصرف کننده‌ي اين دارو هر ۳ ماه يکبار در اثناي سال اول مصرف و به صورت دوره‌يي پس از آن سنجش شود. بديهي است در صورت افزايش بيش از حد عوامل فوق قطع يا تغيير داروي بيمار ممکن است لازم شود.
۵) مصرف اين دارو حين بارداري به دليل فقدان تحقيقات مشخص توصيه نمي‌شود.
۶) عوارض گوارشي که يکي از عوارض معمول اين دارو مي‌باشند غالباً با ادامه‌ي مصرف اين دارو برطرف مي‌شوند. شايان ذکر است اين عوارض به علت ماهيت عملکرد اين دارو مي‌باشند.


تداخلات دارويي:
نحوه‌ي تداخل آکاربوز با ديگوکسين و آنزيمهاي گوارشي به صورت جدول ۱ مي‌باشد:

اشکال دارويي:
اين دارو به صورت قرصهاي ۵۰ و mg۱۰۰ در حال حاضر در بازار دارويي ايران موجود است.

منبع: نشریه پزشکی امروز شماره ۹۲۸، دکتر پروانه محسنی