پزشکی بالینی

IBS، بيماري مزمني است که در بيشتر موارد درمان علامتي دارد. به عبارتي ديگر، هر رژيم درماني علايم خاصي از اين بيماري را هدف قرار مي‌دهد، ولي در نهايت  درمان کامل و هميشگي بيماري ممکن نيست. بنابراين انتظار از درمان‌هاي موجود براي IBS، بهبود علايم و ارتقاي کيفيت زندگي بيماران است.

 رژيم غذايي: اغلب مبتلايان بهIBS به پزشک خود گزارش مي‌دهند که غذاهاي خاصي علايم آنها را تشديد مي‌کند. اين بيماران، حتي بدون توصيه پزشک، تلاش مي‌کنند چنين غذاهايي را از مواد مصرفي روزانه‌اش حذف کند. هرچند حذف مواد غذايي خاص از رژيم غذايي روزانه براي کنترل علايم اين بيماري توصيه مي‌شود، چنين اقدامي در درمان بيماري نقشي ندارد. 

داروهاي حجيم کننده مدفوع و مواد حاوي فيبر: يک توصيه ساده به مبتلايان به IBS، افزايش ميزان فيبر مصرفي در غذاهاي روزانه است. البته شواهد حمايت کننده از اين توصيه چندان هم زياد نيستند. در مورد دانه‌هاي غلات ثابت شده که در بهبود کلي مبتلايان بي‌فايده‌اند. مطالعاتي هم روي دانه ذرت انجام شده و در نهايت به نظر نمي‌رسد اين دانه اثر چنداني در بهبود IBS داشته باشد. يک مطالعه اثر مصرف کلسيم پلي‌کربوفيل (فيبر ذرت) را در بيماران مبتلا به نشانگان IBS با الگوي يبوست يا يبوست و اسهال متناوب با دارونما مقايسه کرده است. در اين بيماران مشاهده شد که اغلب آنان مصرف کلسيم پلي‌کربوفيل را به دارونما ترجيح مي‌دهند. ملين‌ها بيشتر در بزرگسالان مبتلا به يبوست مزمن مورد بررسي قرار گرفته‌اند. مطالعه روي ملين پلي اتيلن گليکول (PEG) در بزرگسالان مبتلا به IBS با الگوي يبوست نشان داده که اين ماده به ميزان قابل‌توجهي دفعات دفع را طبيعي مي‌کند، اما اثري روي شدت درد بيماران ندارد. 

ضداسپاسم‌ها: عصاره نعنا به طور کوتاه مدت درد شکمي يا احساس ناخوشايند در شکم را کاهش مي‌دهد. اثر هيوسين در بهبود درد اين گروه بيماران به اثبات رسيده است. تريم‌بوتين (Trimebutine)، هرچند در درمان IBS مطرح است، در مقايسه با دارونما اثر چنداني در بهبود علايم بيماري ندارد. شايع‌ترين عوارض احتمالي مصرف اين دارو عبارتند از خشکي دهان، گيجي و تاري ديد. 

ضداسهال‌ها: لوپرامايد  تنها داروي ضداسهال است که به دليل قابليت آن در کاهش دفعات دفع مدفوع کاربردش در درمان IBS ثابت شده، البته لوپرامايد در تخفيف درد و نفخ اين بيماران اثربخشي نشان نداده است. 

آنتي‌بيوتيک‌ها: آنتي‌بيوتيک‌هاي غيرقابل جذب مي‌توانند در درمان علايم IBS نقش داشته باشند. ريفاکسيمين در درمان اسهال مسافرتي تجويز مي‌شود و در مبتلايان به IBS نيز اثربخش است. دوز مناسب اين دارو در بيماران IBS مشخص نيست. البته مطالعات انجام شده، دوز 400 ميلي‌گرم خوراکي آن را با تناوب 3 بار در روز براي دوره‌هاي 10 تا 14 روزه توصيه کرده‌اند. خوشبختانه عوارض جانبي نگران‌کننده‌اي در صورت مصرف دوزهاي بالاتر اين دارو گزارش نشده است. در مصرف‌کنندگان اين دارو اغلب بهبود علايم طي 10 تا 12 هفته مشاهده مي‌شود، اما ممکن است علايم پس از 3 تا 9 ماه مجددا عود کنند.
نئومايسين، مترونيدازول و کليندامايسين هم در درمان IBS ارزيابي شده‌اند. در مطالعه‌اي مشخص شد که نئومايسين فقط اثربخشي مختصري در برخي از بيماران IBS داشته است. 

پروبيوتيک‌ها: از لحاظ تئوري، پروبيوتيک‌ها مي‌توانند خواصي از خود بروز دهند که در درمان مبتلايان به IBS موثر باشند. متاسفانه نتايج ارزيابي اثربخشي پروبيوتيک‌ها در درمان IBS به دليل تنوع در گونه‌ها، روش‌هاي مختلف آماده سازي و دوز مصرفي قابل قضاوت نيست. در مطالعه‌اي روي تک ارگانيسم لاکتوباسيل، نشان داده شد که مصرف آن در اين مبتلايان بي‌فايده است، اما زماني که لاکتوباسيل و بايفيدوباکتر در يک ترکيب و در کنار هم براي بيماران تجويز شدند، شدت علايم IBS را کاهش دادند. شايد که بايفيدوباکتر عامل موثر در ترکيبات پروبيوتيک بر اين بيماري است يا شايد که گونه‌هاي مختلف پروبيوتيک با يکديگر اثر سينرژيستيک دارند. 

آنتاگونيست‌هاي گيرنده 5HT3: ثابت شده آلوسترون در بهبود علايم IBS در مردان و زنان مبتلا به نوع الگوي اسهال اين بيماري موثر است. عوارض جانبي احتمالي مصرف اين دارو عبارتند از يبوست، انسداد روده و ايسکمي کولون. اين عوارض احتمالي تا آنجا نگران کننده بودند که باعث جمع‌آوري اين دارو از بازار آمريکا در نوامبر 2000 شدند، اما از آوريل 2003، مجددا با شرايط تجويز محدودتر و سخت‌گيرانه‌تر وارد بازار مصرف شد. آلوسترون تنها براي درمان IBS با الگوي مصرف اسهال شديد در زنان با علايم مزمن تجويز مي‌شود. همچنين در صورتي که با افزايش دوز دارو تا يک ميلي‌گرم، دوبار در روز پس از يک دوره چهار هفته‌اي پاسخ درماني مشاهده نشد، بايد دارو را قطع کرد. 

فعال کننده‌هاي کانال کلرايد نوع دو: به نظر مي‌رسد لوبيپروستون در بهبود علايم کلي بيماري در زنان با الگوي يبوست غالب موثر باشد. لوبيپروستون در گروه C داروهاي دوران بارداري قرار دارد، بنابراين قبل از شروع آن در زنان بايد تست تشخيص بارداري انجام شود و نيز بايد مصرف آن در طول بارداري قطع شود. بيماران مبتلا به انسداد مکانيکي لوله گوارش نيز نبايد از آن استفاده کنند.
 آگونيست‌هاي گيرنده 5HT4: تگاسرود تنها داروي آگونيست گيرنده 5HT4 است که با بازار عرضه شده و به دليل عوارض جانبي احتمالي قلبي عروقي در مارس 2007 از بازار مصرف جمع‌آوري شد. تگاسرود در بهبود کلي علايم IBS و علايم اين بيماري در زنان مبتلا با الگوي يبوست موثر است. بر اساس اعلام FDA، اين دارو فقط در موارد اورژانس بايد تجويز شود.  

آنتي‌دپرسانت‌ها: آنتي‌دپرسانت‌هاي سه‌حلقه‌اي و مهارکننده‌هاي اختصاصي بازجذب سروتونين به ميزان قابل‌توجهي علايم کلي IBS و دردشکمي را کاهش مي‌دهند. بهبود خواب و ترانزيت طبيعي دستگاه گوارش از دلايل مطرح براي اثربخشي اين داروها در مبتلايان به IBS هستند. مطالعات نشان داده‌اند که آنتي‌دپرسانت‌هاي سه حلقه‌اي بيشتر در بيماران با IBS با الگوي اسهال غالب و مهارکننده‌هاي اختصاصي بازجذب سروتونين بيشتر در مبتلايان با الگوي يبوست غالب موثرند.

منبع: نشریه سپید شماره ۱۸۵