تهوع و استفراغ، از جمله شايع‌ترين علل مراجعه گروه‌هاي مختلف سني به مراکز درماني هستند كه ممکن است خودبخود برطرف شوند يا به بررسي‌هاي کاملي نياز داشته باشند. تهوع، به احساس نياز به استفراغ گفته مي‌‌شود و استفراغ، خروج محتويات معده به دنبال انقباضات ديواره قفسه سينه و شکم است. تظاهرات باليني تهوع واستفراغ ممکن است ناشي از دهيدراتاسيون و برهم خوردن تعادل الکتروليت‌ها و در نتيجه ايجاد شرايطي مانند هايپوکالمي يا اسيدوز متابوليک باشد.


بررسي علل تهوع و استفراغ
گرفتن شرح حال دقيق از بيمار و اطلاع از زمان شروع و مدت ادامه علايم، نوع استفراغ و علايم همراه براي انتخاب درمان صحيح ضروري است.

علل دارويي: تهوع و استفراغ از عوارض ناخواسته بسياري از داروها هستند. برخي داروها مانند متفورمين، ممکن است در صورت مصرف با معده خالي باعث تهوع و استفراغ شوند در نتيجه، تجويز آن همراه با غذا مانع از قطع مصرف يک داروي سودمند به دليل عوارض ناخواسته مي‌‌شود. خانواده‌هاي دارويي مرتبط با تهوع و استفراغ عبارتند از اپيوييدها، ديگوکسين، آگونيست‌هاي دوپامين، هورمون‌ها و نيکوتين.

کموتراپي: داروهاي سايتوتوکسيک مورد استفاده در کموتراپي سرطان، ارتباط نزديکي با تهوع و استفراغ دارند. تهوع و استفراغ پس از کموتراپي، به فاز حاد (تهوع و استفراغ طي 24 ساعت اول بعد از کموتراپي)، فاز تاخيري (تهوع و استفراغي که پس از گذشت 24 ساعت از تجويز کموتراپي رخ مي‌‌دهد) و فاز انتظار (تهوع و استفراغي که در افراد در انتظار کموتراپي رخ مي‌‌دهد) طبقه‌بندي مي‌‌شود. درمان تهوع و استفراغ پس از کموتراپي براساس استفراغ‌زايي داروي کموتراپي مورد استفاده، متفاوت است.

برخي از بيماري‌ها: بيماري‌هايي که تهوع و استفراغ ايجاد مي‌‌کنند عبارتند از گاستروپارزي، استفراغ ادواري، ميگرن، انسداد خروجي معده و زخم معده. داروهايي که گاستروپارزي ايجاد مي‌‌کنند عبارتند از نارکوتيک‌ها، کلونيدين، آگونيست‌هاي دوپامين، ضدافسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي، بلاکرهاي کانال کلسيم، ليتيوم و پروژسترون.

عفونت‌ها: عفونت‌هايي که مسبب تهوع و استفراغ هستند اغلب شروع حادي دارند و خودمحدود شونده‌اند. گاستروانتريت ويروسي و باکتريال ممکن است چنين وضعيتي ايجاد کنند. مسموميت غذايي ناشي از انتروتوکسين استافيلوکوکي، طي 6 ساعت پس از مصرف غذا تظاهر مي‌‌کند و علايم نهايتا پس از گذشت
48 ساعت برطرف مي‌‌شوند.

تهوع و استفراغ پس از جراحي: تهوع و استفراغ پس از جراحي، ممکن است در بيماران سرپايي يا بستري در بيمارستان ايجاد شود. علايم ممکن است طي 3 روز اول پس از جراحي ايجاد و برطرف شوند. درد، افت فشارخون، دهيدراتاسيون و بيهوشي از جمله فاکتورهاي خطرساز ابتلا به تهوع و استفراغ پس از جراحي هستند.

تهوع و استفراغ ناشي از حرکت: اين نوع تهوع و استفراغ که همراه با سرگيجه است، با تحريک مرکز استفراغ در سيستم وستيبولار ارتباط دارد.

بارداري: بارداري گهگاه با تهوع و استفراغ مرتبط است و تا 70درصد از زنان در 3 ماهه اول بارداري تهوع و استفراغ را گزارش مي‌‌کنند.

دارودرماني تهوع و استفراغ

در اغلب موارد، دارودرماني براي پيشگيري يا درمان تهوع و استفراغ لازم است.

آنتي‌هيستامين‌ها: اين داروها اثر ضداستفراغي خود را به دليل دارا بودن ويژگي‌هاي آنتي‌موسکارينيک اعمال مي‌‌کنند. بيشتر اثربخشي آنها، در پيشگيري از تهوع و استفراغ است به‌خصوص در مورد علل وستيبولار مانند بيماري حرکت. بهتر است بيماران آنتي‌هيستامين را 30 تا 60 دقيقه قبل از تجربه عامل مسبب مصرف کنند. شايع‌ترين عوارض آنتي‌هيستامين‌ها، آنتي‌کولينرژيک بودن آنهاست. وخامت احتباس ادراري نيز بايد در مورد بيماري‌هايي مانند هايپرپلازي خوش‌خيم پروستات درنظر گرفته شود.

فنوتيازين‌ها: اين داروها اثر مرکزي برگيرنده‌هاي دوپامين دارند. آنها براي درمان اپيزودهاي با شدت متوسط تا شديد تهوع و استفراغ مرتبط با بيماري حرکت، تهوع و استفراغ پس از جراحي و ميگرن به کار مي‌‌روند. عوارض جانبي اين گروه دارويي عبارتند از خواب‌آلودگي و اثرات اکستراپيراميدال. موارد نادري از سندروم نورولپتيک بدخيم نيز گزارش شده است.

بوتيزوفنون‌ها: اين داروها براي درمان تهوع و استفراغ پس از جراحي و تهوع و استفراغ پيش از شروع کموتراپي کاربرد دارند. بوتيزوفنون‌ها (مانند هالوپريدول)، مکانيسم اثر و عوارض ناخواسته‌اي مشابه فنوتيازين‌ها دارند.

آنتاگونيست‌هاي 5HT3: اين داروها گيرنده‌هاي سروتونين را به‌طور مرکزي و محيطي آنتاگونيزه مي‌‌کنند. در سيستم اعصاب محيطي، گيرنده‌هاي 5HT3 تحريک واگال مدولا را هدف قرار مي‌دهند و باعث تهوع و استفراغ مي‌‌شوند. بلوک اختصاصي و مهار مرکزي و محيطي گيرنده‌هاي 5HT3، اين داروها را در کنترل اشکال مختلف تهوع و استفراغ کاربردي کرده است.

پروکينتيک‌ها: پروکينتيک‌ها (مانند بنزاميدها)، به طور مرکزي گيرنده‌هاي دوپامين را آنتاگونيزه مي‌‌کنند و آثار مرکزي و محيطي دارند. آثار پروکينتيک آنها در انواع مختلف تهوع و استفراغ (مانند گاستروپارزي)، کاربرد دارد. متوکلوپرامايد در کشور آمريکا در جايگاه اول به کار مي‌‌رود.

زيرا دومپريدون فقط به صورت ترکيبي و تحت شرايط خاصي قابل استفاده است. دومپريدون، نفوذ بسيار کمي درون سدخوني-مغزي دارد و در نتيجه عوارض ناخواسته مرکزي کمتري (مانند ديسکينزي تاخيري و آثار اکستراپيراميدال) ايجاد مي‌‌کند. متوکلوپرامايد چون به صورت مرکزي آنتاگونيسم گيرنده‌هاي دوپامين است، عوارض جانبي متعددي مانند ديستوني، ديسکينزي، آکاتيزيا و هايپرپرولاکتينمي دارد. شيوع کلي عوارض به دنبال مصرف متوکلوپرامايد، 10 تا 20 درصد و در مورد دومپريدون 5 تا10 درصد است.

محلول فسفوريت کاربوهيدرات: اين مخلوط فروکتوز، گلوکز و اسيدفسفريک به صورت غيرنسخه‌اي قابل تهيه است. مکانيسم اثر آن با تاخير در تخليه معده و کاهش انقباضات عضلات صاف معده مرتبط است. به دليل کربوهيدرات زياد، تجويز اين ترکيب در مبتلايان به ديابت توصيه نمي‌شود.

منبع: سپید