پزشکی بالینی

 شرايط اقتصادي، روان‌شناختي و بيماري‌هاي زمينه‌اي در پيدايش چاقي در اين گروه سني تاثيرگذارند.

شاخص توده بدني (BMI) ابزاري براي ارزيابي چربي بدن است. امروزه اندازه‌گيري شاخص توده بدني، روش ارجح براي تشخيص اضافه وزن و چاقي در کودکان و نوجوانان شناخته مي‌شود، زيرا تهاجمي نيست، آسان محاسبه مي‌شود و با ميزان کل چربي بدن ارتباط مستقيم دارد. براي بيماران 2 تا 19 سال، ميزان شاخص توده بدني با جدول رشد سازمان کنترل بيماري‌ها که در سال 2000 ميلادي منتشر شده، سنجيده مي‌شود که براساس سن و جنس ضريب خاصي مي‌گيرد، زيرا ترکيب بدني در دختران و پسران و نيز در کودکان و نوجوانان متفاوت است. اضافه وزن، به شاخص توده بدني برابر يا بالاي 85 درصد در جدول رشد سال 2000 ميلادي سازمان کنترل بيماري‌ها براي کودکان همسن و سال و همجنس گفته مي‌شود، اما چاقي، به شاخص توده بدني بالاي 95 درصد يا شاخص توده بدني بزرگ‌تر از 30 کيلوگرم بر مترمربع گفته مي‌شود. متاسفانه با وجود اين تعاريف، بسياري از کودکان و نوجوانان دچار اضافه وزن و چاق، تشخيص داده نشده باقي مي‌مانند.

عوامل خطرساز مرتبط با چاقي کودکان عبارتند از: ترکيب ژنتيک و عوامل محيطي. نقش ژن‌ها و هورمون‌ها در افزايش خطر چاقي ثابت شده است. از سوي ديگر، کودکاني که زمان زيادي را صرف بازي‌هاي کامپيوتري يا تماشاي تلويزيون مي‌کنند، به دليل کاهش فعاليت فيزيکي، مصرف بيشتر اسنک‌هاي کم‌حجم و پرکالري، نامتعادل شدن نسبت دريافت و مصرف انرژي، در نهايت مبتلا به چاقي مي‌شوند.

نتايج چاقي در بزرگسالان به خوبي مستند است. بزرگسالان چاق در معرض خطر بالاتري براي ابتلا به بيماري‌هاي دستگاه‌هاي مختلف بدن قرار دارند. با افزايش اخير در ميزان چاقي درکودکان و نوجوانان، عوارض بيشتري از چاقي در جمعيت کودکان و نوجوانان گزارش شده است. بديهي است که ساده‌ترين نتيجه هرکدام از اين مطالعات آن است که نوجوانان چاق بيشتر از سايرين در معرض خطر چاق بودن در دوران بزرگسالي قرار دارند.
عواقب چاقي در کودکان

مطالعات اپيدميولوژيک ارتباط قوي ميان چاقي و ابتلا به پرفشاري خون در کودکان و نوجوانان يافته‌اند. ديس‌ليپيدمي- بيشتر از همه تري‌گليسريد بالا و HDL پايين- در نوجوانان و کودکان چاق اتفاق مي‌افتد. اثر شناخته شده چاقي بر دستگاه آندوکرين، مقاومت نسبت به انسولين است که ممکن است به ديابت نوع دو بينجامد. ساير عواقب چاقي در کودکان عبارتند از: آپنه‌هاي انسدادي هنگام خواب، آسم، اختلال دياستوليک بطن چپ، ريفلاکس گاستروازوفاژيال، کمبود ويتامين D و اختلالات ارتوپديک. چاقي در کودکان ممکن است مشکلات روان‌شناختي ايجاد کند. بيماران اغلب کيفيت زندگي پايين‌تري خواهند داشت و انگ اجتماعي ممکن است به اضطراب و اعتماد به نفس اندک در آنان بينجامد. چاقي عواقب اقتصادي نيز دارد. هزينه‌هاي مرتبط با چاقي ساليانه بيش از 147 ميليارد دلار است و با افزايش ميزان شيوع چاقي در کودکان، بيشتر هم خواهد شد.
درمان‌هاي غيردارويي چاقي

يک هدف درمان چاقي، متعادل ساختن وزن است. اهداف ثانويه، شامل بهبود ناهنجاري‌هاي متابوليک همراه با چاقي است و نيز بهبود اعتماد به نفس فرد. همه نوجوانان مبتلا به اضافه وزن و چاق بايد برنامه‌اي براي کاهش وزن داشته باشند. چنين برنامه‌هايي بايد بر ايجاد تعادل ميان ميزان دريافت و مصرف انرژي متمرکز باشند. براي کاهش وزن اضافي، بيماران بايد ميزان دريافت انرژي را در حين افزايش فعاليت فيزيکي، کاهش دهند.
رژيم توصيه شده عبارت است از در پيش گرفتن يک رژيم غذايي کم‌چرب و افزايش ميزان مصرف ميوه و سبزيجات. در مورد بسياري از بيماران، محدوديت دريافت کالري به تنهايي جوابگو نيست و بايد انرژي سوزانده شود.درمان‌هاي دارويي چاقي

درمان‌هاي دارويي چاقي فقط در صورت ضرورت توصيه مي‌شوند. در صورتي که تعديل عادات غذايي و نحوه زندگي کفايت نکرد يا بيماري‌هاي همراه وجود دارند، دارو نسخه مي‌شود. سابقه خانوادگي ديابت نوع دو يا عوامل مستعدکننده به بيماري‌هاي قلبي- عروقي، ممکن است نياز به دارودرماني را ايجاب کنند. داروهاي کاهنده وزن، تاريخچه طولاني و پيچيده‌اي دارند. تا امروز داروهاي بسياري در اين زمينه معرفي شده‌اند که البته به دليل عوارض ناخواسته از بازار مصرف جمع‌آوري شده‌اند. فن‌فلورامين، افدرا، فنيل‌پروپانولامين و سيبوترامين به دليل مشکلات قلبي- عروقي از بازار جمع‌آوري شده‌اند. البته در هنگام تجويز داروهاي کاهنده وزن شرايط خاص شخص بيمار بايد به طور اخص مورد بررسي قرار گيرد. به‌خصوص در مورد کودکان که عوارض مصرف طولاني‌مدت اين دارو بر آنها هنوز ناشناخته است.

سيبوترامين دارويي مورد تاييد سازمان غذا و داروي آمريکا براي درمان چاقي در بيماران شانزده سال به بالاست که در اکتبر 2010 ميلادي به دليل يافتن شواهدي دال بر افزايش خطر حمله قلبي و سکته مغزي از بازار مصرف جمع‌آوري شد. در نتيجه، داروي «ارليستات» تنها داروي مورد تاييد سازمان غذا و داروي آمريکا براي درمان چاقي در کودکان باقي ماند. ارليستات جذب چربي را در روده (با مهار فعاليت ليپاز) بلوک مي‌کند. در نتيجه از هضم نزديک به 30 درصد از چربي‌هاي مصرفي جلوگيري مي‌شود. ارليستات با دوزاژ روزانه 120 ميلي‌گرم در سه دوز منقسم، براي مصرف در بيماران بالاي دوازده سال مجاز است. عوارض ناخواسته همراه عبارتند از: کرامپ‌هاي شکمي، بي‌اختياري مدفوع، اسهال چرب، سنگ‌هاي صفراوي و احتمالا سوء جذب ويتامين‌هاي محلول در چربي.

مت‌فورمين (يک بيگوانيد) حساسيت به انسولين را بهبود، جذب روده‌اي گلوکز را کاهش، توليد کبدي گلوکز را کاهش و جذب گلوکز محيطي را افزايش مي‌دهد. اين دارو براي تجويز در کودکان بالاي ده سال مبتلا به ديابت نوع دو مجاز است، اما براي درمان چاقي خير. دوز معمول مت‌فورمين در نوجوانان 250 تا 1000 ميلي‌گرم دو بار در روز است. عوارض ناخواسته احتمالي عبارتند از: تهوع، نفخ، اسهال، اسيدوز لاکتيک.
داروهاي ديگر بيشتر در درمان چاقي بزرگسالان مورد بررسي قرار گرفته‌اند؛ داروهايي نظير لپتين انساني نوترکيب، توپيرامات، زونيزاميد، اکزناتيد، ليراگلوتيد، بوپروپيون و نالترکسون، اما هنوز مشخص نيست که هيچ‌کدام از اين داروها را مي‌توان براي درمان چاقي در کودکان نسخه کرد يا خير؟

منبع: نشریه سپید شماره ۲۵۶