پزشکی بالینی

سرفه و انواع آن
مکانيسم سرفه، خروج سريع هواي بازدمي بر اثر انقباض عضلات تنفسي است. سرفه با يک دم عميق آغاز‌ مي‌شود و با بسته‌شدن گلوت، شل‌شدن پرده ديافراگم و انقباض ماهيچه‌اي در برابر گلوت بسته‌شده، ادامه مي‌يابد. اين امر باعث بالارفتن فشار داخل قفسه‌سينه مي‌شود. در اثر فشار مثبت قفسه‌سينه، ناي تنگ مي‌شود. در مرحله بعدي ناگهان گلوت باز‌ مي‌شود و به علت اختلاف فشار موجود ميان مجاري هوايي و اتمسفر و نيز تنگ‌شدن ناي، ميزان زيادي از جريان هوا به سرعت از ناي خارج مي‌شود. اين نيروها باعث مي‌شوند که ترشحات مخاطي و اجسام خارجي، از ريه به بيرون رانده شوند.

سرفه را به 2 گروه حاد و مزمن طبقه‌بندي مي‌کنند:

- سرفه حاد: سرفه‌اي است که کمتر از ۳ هفته طول بکشد. در حالاتي مانند سرماخوردگي، سينوزيت، سياه سرفه و... سرفه حاد ديده مي‌شود.

- سرفه مزمن: به سرفه‌اي که بيش از ۳ هفته طول بکشد، گفته مي‌شود. مشکلاتي مانند آسم، وجود ترشحات در پشت بيني، سل، سرطان ريه و... ممکن است باعث سرفه مزمن شوند.

سرفه ممکن است توسط انواع مختلفي از محرک‌هاي استنشاقي مانند دود، غبار و بخارات ايجاد شود. هر بيماري‌اي که منجر به التهاب، ‌تنگي، ارتشاح يا فشردگي مجاري هوايي شود، مي‌تواند سرفه را به دنبال داشته باشد. در صورتي كه سرفه با خلط روشن همراه باشد و يك يا 2 روز طول بكشد معمولا علت آن سرماخوردگي يا آنفلوانزاي ويروسي است. در صورتي كه سرفه خشك و بدون خلط باشد، ناشي از يک بيماري مانند آسم يا يک ماده محرک خارجي مانند گرد و غبار يا دود سيگار است.

در صورتي كه سرفه با خلط همراه باشد اما خلط حاصل زرد يا سبز باشد، احتمالا در نتيجه عفونت رخ داده است و درمان آنتي‌بيوتيکي براي برطرف‌کردن آن ضروري است.

سرفه‌هاي حاد معمولا به علت عفونت‌هاي تنفسي، جسم خارجي، ادم ريوي، آسيب ناشي از مواد استنشاقي، آمبولي ريه و خونريزي رخ مي‌دهند. علت‌هاي ايجاد‌کننده سرفه مزمن عبارتند از آلرژي (آسم، نشانگان ترشح پشت بيني يا رينيت)، ناهنجاري آناتوميک (فيستول تراشه، مري، کيست‌ها، ريفلاکس)، عفونت‌هاي مزمن (فيبروز کيستيک، سينوزيت، پنوموني‌هاي قارچي، هيستوپلاسموز، عفونت‌هاي ناشي از ايدز)، تماس با دود سيگار، آسپيراسيون جسم خارجي، مشکلات رواني و اختلال در عملکرد عصبي.

سرفه‌هاي شبانه، احتمال آلرژي، آسم، ريفلاکس معده به مري يا تخليه ترشحات سينوس‌ها را مطرح مي‌کند اما سرفه‌اي که با ورزش‌کردن ايجاد مي‌شود، بيماري‌هاي واکنشي مجاري هوايي، برونشيت و برونشکتازي را مطرح مي‌کند. سرفه‌هايي که در زمان برخاستن از خواب به‌وجود مي‌آيند، معمولا به علت توليد بيش از حد ترشحات است (ناشي از آسم، برونشيت، برونشکتازي و بيماري فيبروز کيستيک).

در عفونت‌هاي کلاميديايي سرفه‌ها حالت منقطع دارند.

سرفه‌هاي شديد ممکن است عوارضي مانند شکستگي دنده‌ها، درد قفسه‌سينه، پنوموتوراکس، پارگي وريدهاي ملتحمه يا بيني، سنکوپ، فتق، استفراغ، بي‌اختياري ادراري يا بيرون زدگي مقعد را به‌وجود بياورند.

ارزيابي تشخيصي براي سرفه‌هاي مزمن عبارتند از عکس ساده قفسه‌سينه و در صورت امکان آزمايش خلط بيمار.

بنابراين علت‌هاي عمده سرفه را مي‌توان به شکل زير طبقه‌بندي کرد:

• استعمال دخانيات

• عفونت باکتريايي مجاري تنفسي (برونشيت)

• عفونت بافت ريه‌ها (پنوموني)

• عفونت ويروسي (سرماخوردگي)

• آسم (بيشتر اين بيماران علاوه بر سرفه دچار تنگي‌نفس و خس‌خس سينه نيز هستند.)

• سرطان ريه

• سل ريوي

• نارسايي احتقاني قلب

• سينوزيت و ترشح خلط در پشت حلق

• داروها ( برخي داروهاي ضدفشارخون باعث سرفه مزمن مي‌شوند. شايع‌ترين اين داروها كاپتوپريل و انالاپريل هستند.)

• برگشت ترشحات معده به داخل ريه‌ها

• آلرژي‌هاي غذايي

درمان قطعي سرفه به تشخيص علت بيماري زمينه‌اي و سپس شروع درمان اختصاصي آن بيماري بستگي دارد. حذف عامل محرک خارجي يا عامل تشديد‌کننده داخلي در صورت تشخيص صحيح مفيد خواهد بود. قبلا اين اعتقاد وجود داشت که نبايد جلوي سرفه‌هاي خلط‌دار را گرفت چون سرفه به بيرون آمدن خلط کمک مي‌کند و فقط براي مهار سرفه‌هاي خشک بايد اقدام کرد ولي امروزه متخصصان معتقدند کم‌کردن دفعات سرفه، حتي در سرفه خلط دار، در بسياري از موارد مي‌تواند باعث استراحت عضلات درگير در سرفه وتسهيل بازسازي اين عضلات شود.

ساير اقدامات درماني مطرح عبارتند از درمان عفونت‌هاي اختصاصي دستگاه تنفسي، مصرف متسع‌کننده‌هاي برونش در شرايط انسداد برگشت‌پذير مجاري هوايي مانند آسم، اکسپکتورانت‌ها يا خلط آورها، آنتي‌هيستامين‌ها، مهار‌کننده‌هاي مرکز سرفه در بصل‌النخاع، فيزيوتراپي قفسه‌سينه به منظور افزايش پاکسازي ترشحات در بيماران دچار برونشکتازي و آسپيراسيون تنفسي و درمان تومورهاي داخل برونشي يا بيماري بينابيني ريه.

امروزه داروهاي متعددي براي درمان سرفه در بازار دارويي موجودند اما مصرف بيشتر اين داروها عوارض ناخواسته‌اي مانند گيجي و خواب آلودگي به دنبال دارد. سرفه علامت عارضه‌اي است که به درمان نياز دارد. ساده‌ترين راهکار درماني سرفه، رژيم غذايي صحيح است. به بيمار توصيه کنيد در رژيم غذايي خود مقادير زيادي ميوه و سبزيجات خام بگنجاند. از مصرف غذاهاي توليد و زياد‌كننده خلط مانند خوراكي‌هاي قندي و نمكي، لبنيات و نشاسته پرهيز كند. همچنين نوشيدن مقداري آب آناناس گرم همراه 2 قاشق چايخوري عسل مي‌تواند شربت طبيعي و موثر براي درمان سرفه باشد.

روش ديگر درمان سرفه، استفاده از مكمل‌هاي غذايي است. مكمل‌هاي حاوي «روي» مي‌توانند سرفه را تسكين دهند اما قطره‌هاي ضدسرفه حاوي قند عامل تحريك سرفه هستند. ويتامين‌هاي E،C،A و اسيدفوليك نيز در درمان سرفه مفيد هستند.

راهكار ديگر، توجه به عوامل محيطي است. ترک سيگار و دور‌شدن از محيطي که سايرين در آن سيگار مي‌کشند را به بيمارانتان توصيه کنيد. به بيمار بگوييد اگر در مناطق آلوده تردد دارد حتما از ماسك فيلتردار استفاده کند و بيني خود را بشويد.

از فرآورده‌هاي گياهي نيز مي‌توان براي درمان سرفه استفاده كرد. برخي از گياهان دارويي در كاهش شدت سرفه و درمان آن موثر هستند. اين فرآورده‌هاي گياهي به صورت مكمل‌هاي غذايي، عرقيات يا چاي تهيه مي‌شوند.